Haberler

İsim dayatması da tutmadı

Cumhurbaşkanı Gül’ün Güroymak ilçesinin eski adı ‘Norşin’i kullanması; Türkiye’de ismi değiştirilen yerler konusunu yeniden gündeme taşıdı. Fırat Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Harun Tuncel’in, ‘Türkiye’de İsmi Değiştirilen Köyler’ başlıklı bir yazısında bugüne kadar 28 bin yerleşim biriminin isminin değiştirildiği bildiriliyor.

Adı değiştirilen köyler ülke geneline yayılırken; daha çok Doğu Karadeniz ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yoğunlaşıyor. Bu değiştirme işlemleri hem Türkçe köy adlarında, hem de Türkçe olmayanlarda yapıldı. Köylere verilen yeni isimler halk tarafından hâlâ benimsenmiş değil.

CumhurbaşkanI Abdullah Gül’ün Bitlis ziyaretinde Güroymak ilçesinin eski adı ‘Norşin’i kullanması, Türkiye’de ismi değiştirilen il, ilçe, köy, dere, çay, nehir isimlerini yeniden gündeme taşıdı. Yapılan araştırmalara göre, Türkiye’de yaklaşık 28 bin yerleşim adı değiştirildi. Köylerin yeni isimleri henüz halk tarafından tamamen benimsenmiş değil. Özellikle orta yaştakiler ile yaşlılar hâlâ eski isimleri kullanmayı tercih ediyor. İsimleri değiştirilen köyler tüm yurda yayılmış olsa da Doğu Karadeniz ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde belirgin bir yoğunlaşma söz konusu.

Fırat Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Harun Tuncel’in, üniversitenin Sosyal Bilimler Dergisi’nde 2000 yılında yayımlanan “Türkiye’de İsmi Değiştirilen Köyler” başlıklı yazısı, son 50 yılda yapılan değişikliklere ışık tutuyor. 1949 yılında yürürlüğe giren İl İdaresi Kanunu’nun verdiği yasal dayanakla 1957’de kurulan “Ad Değiştirme İhtisas Komisyonu”, 1957 ile 1978 arasında 75 bin civarında yerleşim yeri adını inceleyip 28 bin kadarının ismini değiştirdi. 1965-1970 ve 1975- 1976 arasında tabiî yer adlarıyla da ilgilenen komisyon, bunların ise yaklaşık 2 binini değiştirdi. İçişleri Bakanlığı’nın 1982 yılında yayınladığı “Köylerimiz” adlı çalışmada 1981 yılına kadar yapılmış olan köy adı değişikliklerinin, ilçeler esas alınarak miktarları tesbit edildi. Çalışmanın bu aşamasında 11 bin 931 adı değiştirilen köy listelendi. Bakanlığın arşiv kayıtları incelenerek 1981 yılı sonrasında isim değişikliği yapılan köylerin bir listesi de çıkarıldı. Arşiv çalışmasına göre 1981 yılı sonrasında 280 tane daha köy adı değiştirildi.

TÜRKÇE DAHİ OLSA DEĞİŞTİRİLDİ

Türkiye’de ismi değiştirilen köylerin sayısı 12 binden fazla, bir başka ifadeyle köylerin yüzde 35’inin ismi değiştirildi. İsim değiştirme işlemleri yapılırken en çok dikkat edilen özellik, Türkçe olmayan yahut olmadığı düşünülenler ile karışıklığa sebep olan isimlerin öncelikle ele alınması ve değiştirilmesi oldu. Doç. Dr. Harun Tuncel’in yazısına göre, birbirlerine yakın mekânlarda bulunan ama aynı adı taşıyan köylerin isimleri de karışıklığa meydan vermemek amacıyla değiştirildi. Aptaldam, Aşıran, Atkafası, Cadı, Çakal, Çürük, Deliler, Domuzağı, Dönek, Haraççı, Hırsızpınar, Hıyar, Kaltaklı, Kansız, Karabelalı, Keçi, Kıllı, Komik, Kötüköy, Kuduzlar, Sinir, Şeytanabat, Zurna gibi anlamları güzel çağrışımlar uyandırmayan, insanları utandıran, gururunu incitici, yahut alay edilmesine fırsat tanıyan kelimelerden oluşan isimler Türkçe dahi olsalar değiştirildi.

Bazı isim değişiklikleri ise mevcut adın yazı diline dönüştürülme çabasıyla sadece bir-iki harf farklılığından ibaret. Şıh kelimesi içerenler şeyh, viranlar ören, ağlar ak, yörükler yürük haline dönüştürüldü. Bunun dışında Kürt, Gürcü, Tatar, Çerkez, Laz, Arap, muhacir gibi kelimeler içeren köy isimleri de bulundukları ortamda bölücülüğe meydan vermemek amacıyla değiştirildi. Ankara / cihan

HALK HÂLÂ ESKİ

İSİMLERİ KULLANIYOR

Doç. Dr. Harun Tuncel, Anadolu’daki inceleme gezileri ve çeşitli çalışmalar sırasında konuya ilişkin olarak yaptıkları soruşturmalar, inceleme ve gözlemlerin, bu isim değişikliklerinin çoğu yerde henüz tamamen halk tarafından benimsenmiş ve kullanılır olmadığını gösterdiğini belirtiyor.

Özellikle orta yaşlı ve yaşlı olanların hâlâ yerleşim yerlerini eski ismiyle andıklarına dikkat çeken Tuncel, daha çok gençlerin ve çocukların yeni isimleri öncelikli olarak bilip kullandığını ifade ediyor. Bu durumun, yeni isimlerin kullanımının tamamen yerleşmesi için yeterli sürenin geçmediğini gösterdiğini anlatan Tuncel, eski isimlerin toplumsal hafızadan tümüyle silinmediğine işaret ediyor. Konunun, halkın ev içinde kullandığı dil, yerel ağız, lehçe ve vurgu özellikleriyle de alâkalı olduğuna dikkat çeken Tuncel, şunları ifade etti:

“Ancak tüm ülkede yaygın olarak dikkati çeken özellik ise artık yeni isimlerin de bilinir oluşudur. Bunda okuldaki eğitim sırasında, tapu ve nüfus işlemleri gibi çeşitli resmi işlerde yeni isimlerin kullanılmasının da payının olduğu göz ardı edilmemelidir. Ancak eski isimlerin uzunca bir süre daha kullanılmaya devam edeceği kesin görünmektedir. Türkçe olmasına rağmen yazı diline uygun hale getirmek amacıyla yapılan, özellikle birkaç harf değişikliğinden ibaret olan isim değişikliklerinin ise hiçbir zaman yöre halkı tarafından benimsenmeyeceği ve eski haliyle daha yüzyıllar boyunca kullanılmaya devam edeceği de bir gerçektir.”

14.08.2009