Herkes bir son tarih koyma peşinde. Oysa Türkiye’nin zamana ihtiyacı var. Betondan inşa edilmiş homojen ve laik ulusun çatırdamasıyla ortaya yeniden çıkan farklılıklar bu topraklarda nasıl birarada yaşayacak, 21. yüzyılda toplumsal kontrat neye benzeyecek? Bu temel sorunsala koşut olarak, yeni çözüm ile yeni anayasa arasındaki doğal etkileşime bir sontarih koymak da mümkün değil. Anayasanın içeriği çözümü, çözümün içeriği anayasayı etkileyecek. Ve ne çözüm ne anayasa kolay ortaya çıkacak. Buradan bakınca başkanlık histerisi sadece anayasayı değil çözümü de akamete uğratma potansiyeli taşıyor.
Yazım süresi ve deneyimlilik meselelerine bir de dış pencereden bakalım. Doğu Avrupa 1989’dan itibaren totaliter yönetimleri birer birer tasfiye ederken ortaya devasa bir kurumsal ve kuramsalkaradelik çıkmıştı. AB üzerinden dünyaya açılmaya hazırlanan bu ülkeler hukuk altyapısı anlamında başka bir gezegenden gelmekteydiler. Avrupalı kurumlar, BM, NATO, OECD hepsi Doğu Avrupa’nın yeni hukukî temellerini atmasında destekçi oldu. AB’nin meşhur Kopenhag Kriterlerinin çıkış noktası budur. Avrupa Konseyi de desteğini esirgemedi. Her ülkede, artık kapanmış bulunan irtibat ve bilgi noktaları açtı. 1989 depreminin hemen akabinde 1990’da bağımsız hukuk uzmanlarından oluşan Venedik Komisyonu’nu kurdu. Komisyonun Doğu Avrupa’nın anayasa yazım süreçlerine katkısı büyüktür.
Türkiye Doğu Avrupa için başlayan bu hukuk seferberliğine uzak kaldı. Avrupa Konseyi’nin irtibat ve bilgi noktası açmasını Avrupa Konseyi’nin desteğine ihtiyacı olmadığı iddiasıyla reddetti. Venedik Komisyonu’nu yakın zaman kadar pek ciddiye almadı. Kopenhag Kriterlerine başında “biz kıdemli adayız, zaten moderniz” diye epeyce mızmızlandı. AB uyumu çerçevesinde atılan adımlara rağmen sonuçta hukuk altyapısı babında bugün bulunduğu yer Doğu Avrupa ülkelerinin gerisindedir.
Venedik Komisyonu geçenlerde anayasa için teknik desteğini yineledi. Başkan Gianni Buquicchioburalardaydı, mülâkatlar verdi. AB-Türkiye Karma Parlamento Komisyonu’nda yeni anayasa üzerine konuştu. Alaturka başkanlığın tehlikesine dikkat çekti. İddianın aksine Türkiye’nin dendiği kadar engin bir anayasa yazma uzmanlığı filan yok. Bir defa anayasasını ilk kez kendisi yazıyor; “halkın ne istediğini bilenler heyeti” değil. Dolayısıyla uzmana, zamana ve aklıselime ihtiyacı var.
Türkiye gibi ağır sorunlarla cebelleşmiş iki ülke Güney Afrika ve Polonya’da anayasa yazım süreçleri ilkinde beş yıl, diğerinde sekiz yıl sürdü. Change.Org üzerinde başlamasını beklediğimyeni imza kampanyası “Anayasaya Süre Tanı”!
Cengiz Aktar,
Taraf, 22 Şubat 2013