Kandilli Rasathanesi, 108 yıldır aynı tepeden gözlem çalışmalarını sürdürüyor.

Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Haluk Özener, yaptığı açıklamada, rasathanenin tarihinin 1868'de Pera tepesinde kurulan ve Osmanlı döneminde meteorolojik gözlemler yapılan Rasathane-i Amire'ye dayandığını söyledi.

İlk müdürü Aristide Coumbary olan rasathanede, Bağdat, Köstence ve Diyarbakır'a kadar 19 merkezde test edilen hava durumunun telsizlerle aktarılmasıyla ilk gözlem çalışmalarının başladığını dile getiren Özener, 31 Mart vakasının yaşandığı 1909'daki ayaklanmayla rasathanenin aletlerinin tahrip edildiğini anlattı.

Rasathanenin bugünkü yeri olan eski topçu birliğinin bulunduğu İcadiye tepesinin astronom ve matematikçi Fatih Gökmen tarafından belirlendiğini ifade eden Özener, "Hem meteoroloji hem de astronomi gözlemleri yapılacağı için şehrin ışığından uzak yüksek bir yer olması nedeniyle bu tepe seçilmiş. Bugünkü yerinde de 1 Temmuz 1911'den itibaren düzenli olarak meteorolojik gözlemler yapılan rasathanede, 1925'te alınan büyük ekvatoryal dürbünle astronomi çalışmalarına başlanılarak, güneş lekeleri gözlendi. Bu dürbün Türkiye'deki en eski dürbün ve hala çalışıyor. Sonrasında rasathanede zaman ve jeomanyetizma servislerinin kuruldu." dedi. 

1894 depremi rasathane için bir milat

Prof. Dr. Haluk Özener, 1894'te yaşanan büyük İstanbul depreminin rasathane için önemli bir milat olduğunu belirterek, kentte büyük bir yıkıma sebep olan deprem nedeniyle padişah 2. Abdülhamit'in Atina Rasathanesi ve Rasathane-i Amire'nin müdürlerini yanına çağırarak depremin sebeplerinin bilimsel olarak araştırılmasını istediğini, iki rasathanenin sonuçlarına dayanılarak da sismik gözlemler yapılmasına karar verildiğini anlattı.

Özener, ilk defa 1895'te satın alınan iki sismometreyle deprem gözlemlerine de başlanıldığını ifade etti.

Zamanla rasathanede optik laboratuvarın da açıldığını dile getiren Özener, araştırma ve servis hizmetlerinin sürekli devam ettiği rasathanenin 1936'da Milli Eğitim Bakanlığına bağlandığını, 1983'ten itibaren Boğaziçi Üniversitesi bünyesinde "Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü" adı altında rektörlüğe bağlı bir enstitüye dönüştürüldüğünü kaydetti. 

Özener, Rasathane-i Amire adıyla başlayarak günümüze kadar fizik ve astronomi rasathanesi gibi çeşitli isimler verilen rasathanenin, 1983'ten itibaren günümüzdeki adını aldığını kaydetti.

Jeodezi, jeofizik ve deprem mühendisliği ana bilim dalı kurulan rasathanede, Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme ve Değerlendirme Merkezi, Ankara'daki Nükleer Denemeleri İzleme Merkezi ile İznik Deprem Zararlarını Azaltma Merkezinin de bulunduğunu aktaran Özener, yine 1999'daki Marmara depreminden sonra proje olarak başlayan Afet Hazırlık Eğitim Merkezinde de afet öncesi ve sonrasında neler yapılabileceği konusunda bilinçlendirme çalışmaları yapıldığını dile getirdi.

Özener, merkezi her hafta çarşamba ve perşembe günleri ilkokul dördüncü sınıftan itibaren öğrencilerin ziyaret edebildiğini, randevulu bir şekilde gelen vatandaşlara da sarsma masasında 7 büyüklüğündeki depremleri yaşatarak nasıl bir felaket olduğunu göstermeye çalıştıklarını belirtti.

Meteoroloji istasyonunda da 1 Temmuz 1911'den beri sürekli gözlem yapıldığını ifade eden Özener, "108 yıldır bu kampüste meteorolojik gözlemler yapılıyor. Meteoroloji rasathanesi olarak kurulmamızdan dolayı resmi olarak hava durumu tahmini verme yetkisi Meteoroloji Genel Müdürlüğü kurulana kadar bizdeydi. Bu bayrağı devrettik." dedi. 

1925'ten beri dini günler belirleniyor

Özener, Türkiye'nin bir deprem ülkesi olduğunu belirterek, şöyle devam etti:

"Rasathane, deprem ülkesi olan ülkemizde Osmanlı İmparatorluğundan Cumhuriyetimize miras kalan en önemli bilim yuvası. Sadece bir araştırma, servis hizmeti yok. Hem araştırma hem servis hem uygulama, eğitim hepsi bir arada olan günümüzdeki tek bir kurum. Deprem en önemli parametrelerden biri ama farklı özelliklerimiz de var. Hükümetler arası oşinografi komisyonu tarafında 2017'de akredite edildik. Tsunami servis sağlayıcısıyız. Ege, Akdeniz ve Karadeniz'le bağlantılı denizlerde olacak bir büyük depremden sonra tsunami tehlikesi varsa bunu sadece Türkiye'ye değil, tüm bölge ülkelerine de duyuruyoruz. Yine nükleer denemelerin izlenmesine de Dışişleri Bakanlığını nezdinde ülkeyi temsil ediyoruz. Ankara'daki merkezimizden anlık olarak tüm verileri, dünyanın herhangi bir yerinde bir nükleer deneme olduğunda hem Dışişleri Bakanlığına hem de de Viyana'da Nükleer Denemelerin Kapsamlı Yasaklanması Anlaşması Örgütü'ne raporluyoruz."

Haluk Özener, 1925'de dini günlerin belirlenmesi yetkisinin de rasathaneye verildiğini belirterek, Diyanet İşleri Başkanlığıyla ortak çalışma yaparak hicri-kameri ay başları ve dini bayram günlerinin hesaplandığını kaydetti.

Özener, astronomi çalışmaları kapsamında da güneşin doğuşu ve batışıyla ilgili mahkemelere danışmanlık hizmetlerinin de verildiğini ifade etti.  

AA