Eğer 1 milyon dönümlük sulama şebekeniz ve 5 milyon dönümlük tüneliniz varsa, 4 milyon dönüm araziyi sulamamaktan doğan kayıplar size yazılır. Nereye yazılır? Vicdanınıza, vebale yazılır. Çünkü o kadar âtıl bırakmış olursunuz.
YA DİCLE
Bu deyişimiz, mühendislik projesini, bu milletin insanlarının refah ve saadetlerine sevk ederkenki hissiyattır.
Dicle Nehri üzerinde yedi tane tesis var. Dicle Nehri elektrik bakımından o kadar zengin değil. Bir de burada görünmeyen Zap var. Zap, Türkiye hudutları dışında Dicle’ye karışıyor. Zap, literatüre geçmiştir. Ama Zap üzerinde yapılan tetkikler şunu gösteriyor: Zap’tan takriben 1 milyon takatli santralle 3 milyar kilowatsaat civarında bir elektrik çıkarmak mümkün. Hiç vakit geçirmeden, kabil-i inşa ise, yani inşa edilebilir durum varsa yapmak lâzım.
Şimdi, bu bölgede, 20 milyon dönüm arazi var. Sulanacak 10 milyon dönümü Fırat bölgesidir. 10 milyon dönümü de Dicle’dir. Yani aşağı yukarı sulamada baş başa. Enerjide 30 milyar kilowatsaat elektriğin 20’si Fırat, 10’u Dicle’dedir. Dicle üzerinde daha çok yan kollar üzerinde barajlar olarak Kralkızı, Dicle, Batman, Silvan, Garzan var. Bunların da en büyüğü Ilısu’dur. 1 milyon 200 bin kilowat civarında bir takat koymak mümkün. O civarda aşağı yukarı Keban’a denk birşey oluyor. Ürettiği elektrik Keban kadar çok değil, yalnız aşağı yukarı 3,5-4 milyar kilowatsaat civarında birşey olacak. Böyle bir manzume çıkıyor. Şimdi bu manzumenin inşasına girişilmiştir. Bu manzumeyi yapıp bitirmek kâfi değil.
Yalnız birşey söyleyeyim, sadece kayda geçsin diye söyleyeyim. 23 Temmuz 1980 tarihli Resmî Gazete’yi alıp bakarsanız, Atatürk Barajı ihalesi için, orada gerek türbin jeneratörler, gerekse inşaat için kararname göreceksiniz. 23 Temmuz 1980. Eğer o zamanda bu bağlanabilse idi, iki sene evvel bitmiş olurdu. Bunları bitirmek kâfi değil. Bunları öyle bir sıra içinde bitirmek lâzım ki, meselâ Atatürk Barajı bittiği zaman tünel bitmeli. Tünel bittiği zaman, tünelden çıkan su, bu bölgede 5 milyon dönüm araziyi sulayacak. 5 milyon dönüm araziyi sulayacak kadar sulama şebekesi olmalı.
KAYIPLAR SİZE YAZILIR
Eğer 1 milyon dönümlük sulama şebekeniz ve 5 milyon dönümlük tüneliniz varsa, 4 milyon dönüm araziyi sulamamaktan doğan kayıplar size yazılır. Nereye yazılır? Vicdanınıza, vebale yazılır. Çünkü o kadar âtıl bırakmış olursunuz. Binaenaleyh, büyük kalkınma projeleri inşaatlarının sulanması hadisesi böyle. Buraya geleceksiniz. Bir ikincisi, yukarı bölgede de 5 milyon dönüm arazi var. Onlar da bu göl bittikten sonra, daha uzun müddet bekleyemez. Yani oranın ahalisi ümitsizliğe düşer. “Su orada, biz burada. Ne değişti? Yine kurak, yine çorak, yine sefalet; ne değişti?” dedirtmemelisiniz bu memleketin ahalisine.
Onun içindir ki, Türkiye’yi bugün idare edenlere, yarın idare edecek olanlara bir mühendis olarak söylüyorum.
Ve bu memleketin büyük Türkiye sevdasına tutulmuş bir adam olarak söylüyorum. Gelin, bu icraatı, bu sıralamayı gayet ahenkli yapın. Bugünkü rayiçlerle 22 trilyonluk bir proje önümüzdedir. Bir kısmı dış paradır. Bugünkü rayiçle, böyle trilyonlara filan çıkınca artık birkaç trilyonun adı olmuyor. Ve buradan sağlanacak fayda takriben 3 trilyon civarındadır. Şim- di, senede 31 milyar metreküp suyun 10 milyarını alsanız buralara yetiyor. Hâlâ 21 milyar suyunuz var. Hâlâ Cizre’de boşa akıp giden aşağı yukarı 15 milyar suyunuz var. Çöle 30-35 milyar su gidiyor. Bu suyu Türkiye bir gün kullanacak.
SU YAĞMUR GİBİ DEĞİLDİR
Görmüş olan arkadaşlar bilir; Bulldog Barajı’ndan Los Angeles şehrine su alırlar. 750 kilometredir. Urfa’dan Konya’ya kadar. Fırat’tan Amman şehrine su alırlar. 750 kilometredir. Daha yapılıyor. Eskiden su nerede ise, orada kullanırdınız. Şimdi nerede lâzımsa oraya götüreceksiniz.
Su yağmur gibi değildir. Yağmur nereye yağarsa, o kabullenilecek. Yağmadığı yerdeki tarlayı yağmurun altına götüremezsiniz. Yağmuru da yağmadığı yere götü- remezsiniz. Ama suyu lâzım olan yere götüreceksiniz.
50 milyon dönümlük Konya Ovası bir gün Dicle-Fırat’ın bu büyük kaynaklarından veya başka kaynaklardan mutlaka su alacaktır. Mutlaka alacaktır. “Başımıza iş çıkarmayın, memleketin başına iş çıkarmayın” demeyin.
Bu medeniyet kavgası, hırslı bir kavga. Aslında medeniyet demek, ihtiyacı çok olmak demek. İhtiyacı çok olmak için insanın alacakaranlıktan gece karanlığına kadar çalışması lâzım. “Bu kadar çalışmayalım da, biraz keyif ehli olalım.” Ama işte o, medenî insana yakışmayan şeydir. Onun içindir ki, benim meslektaşlarım, arkadaşlarım, proje düşünmeyi, Türkiye için hayalimiz bulunmasını yadırgamasın. Hayaliniz olsun, bir gün fen ve teknik size imkân verir. Teknoloji gelişir, onları yapabilme imkânlarınız olur.
DEVAM EDECEK