Kültür-Sanat

‘Muvakkithaneler’ kitap oldu

OSMANLI-TÜRK medeniyetinde saat ve takvim hesaplamalarının yapıldığı muvakkithaneler, İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Kültür A.Ş tarafından yayımlanan ‘’İstanbul Muvakkithaneleri’’ adlı esere konu oldu.

Araştırmacı-yazar Server Dayıoğlu’nun hazırladığı eserde, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın ‘’Saatleri Ayarlama Enstitüsü’’ adlı kitabında da konu edilen İstanbul muvakkithaneleri mercek altına alındı. Eserde, zamanı kavramamıza yardımcı olan saat, takvim gibi belirteçlerin hesaplandığı bu mekânların tarihî gelişimi konu alınıyor. Osmanlı-Türk medeniyetinde ‘’imaret’’ adıyla bilinen kamu binalarında yer alan muvakkithaneler, hemen her şehir ve kasabada cami veya mescitlerin bahçesinde bulunurdu. Muvakkithaneler, bulundukları külliyenin vakfı tarafından idare edilir, buralarda çalışan kimselere ise zamanı ayarlayan kişi anlamında ‘’muvakkit’’ denilirdi. Özellikle İstanbul’da adım başında bir muvakkithane vardı. En acele işi olanlar bile muvakkithanelerin penceresi önünde durarak cebinden altın, gümüş, kordonlu, kordonsuz saatlerini çıkarır ve kurarlardı. Emeviler döneminde ortaya çıkan muvakkithaneler, Osmanlılarda özellikle İstanbul’un fethinden sonra yaygınlaştı.

ASTRONOMİ DERSLERİ DE VERİLİRDİ

İstanbul’da ilk inşa edilen muvakkithane 1470 tarihli Fatih Camii, en meşhuru ise Beyazıt Camii muvakkithanesiydi. Evliya Çelebi, bu muvakkithanenin ününün, saatlerinin çok dakik olmasından ileri geldiğini ifade etmişti. İsteyenlere basit astronomi derslerinin de verildiği muvakkithanelerde, bazı muvakkitler, senelik takvim ile Ramazan ayı için imsakiye hazırlardı. Muvakkithaneler, muvakkitlerin bilgisine göre hem bir astronomi eğitimi yeri ve hem de basit bir gözlemevi idi. Bu yüzden İstanbul’daki bazı muvakkithanelerin, müneccimbaşıların (astrolojik hesaplara dayanarak uğurlu zamanı padişaha belirtmekle görevli kişi) yetişmelerinde önemli bir yeri bulunmaktaydı. Muvakkithaneler, Osmanlının son dönemlerinde özellikle Sultan Abdülmecid döneminde meydan saatlerinin yapılmaya başlanması ve mekanik saatlerin yaygınlaşmasıyla zamanla önemini yitirdi.

22.07.2010