|
1980’de, 27 Mayıs Darbesi’nin üzerinden tam 20 yıl geçmişti. Bizlere asırlar öncesi kadar uzak bir tarih gibi geliyordu. Darbeyi değil ama, annemin dinmeyen gözyaşlarından Adnan Menderes’in asıldığı günü hatırlıyorum.
12 Mart muhtırası verildiğinde ise liseye yeni başlamıştım. “Anarşist” kelimesi (halkın dilinde “anarşit”) ile isimlendirilen gençler, bizim gibi ergenlik döneminin çalkantılarını yaşayanlar için çizgi roman kahramanlarına benziyorlardı. İlginin odağındaydılar. Gazeteler sürekli onlardan bahsediyordu. O tarihlerde Hürriyet Gazetesi’nin birinci sayfasından hatırladığım şekilli ve açıklamalı “Bomba nasıl yapılır?” haberi, izlediğimiz gündemlere de ışık tutuyordu.
12 Eylül olduğunda henüz adı konmamış 78 kuşağının mensupları arasında yerimi almıştım. Mülkiye’yi 78’de bitirmiş, düzenli meslek hayatıma yeni başlamıştım. 70’li yılların ikinci yarısını, ateşin tam ortasında, çatışan taraflardan birinde yangını bütün hücrelerimde hissederek, üstelik “gençlik liderleri” arasında yer alarak yaşamıştım. Sonuçta, tutuklandım, Mamak Askerî Cezaevi’nde uzunca bir süre, hiç olmazsa darbe yönetimini ve uygulamalarını yakından tanıyacak kadar kaldım. Hayatımın iki buçuk yılını kaçak ve tutuklu olarak, bugün ceza kanununda yer almayan bir suçun sanığı olarak geçirdim. Sonrasında da beraat ettim. 26 yıl öncesi bana ve benim neslime yaşatılanlar bir kâbustu. 12 Eylül’den bahsetmek 26 yıl öncesine değil, dün yaşadıklarıma dönmek ve bir tanıklığı paylaşmak benim için.
Darbelerin ideolojisi
Koğuştan bir arkadaşımız, kapının mazgalına yaklaşır ve Nutuk’tan bir bölümü bağıra bağıra okurdu. Dışarıda, kapının önünde bir nöbetçi durumu kontrol ederdi. Okuyan birkaç cümlede bir metne döner; arada yan koğuşlara mesajlar verilirdi. Bir sorgulamanın, bir duruşmanın sonuçları, uzun koridor boyunca A Blok’un koğuşlarına Nutuk’tan parçalar olarak iletilirdi. Karşıdan yine Nutuk metni içine yerleştirilmiş cevaplar gelirdi. Arada nöbetçinin “Doğru okuyorsun değil mi lan?” sorusuna, “Al bak istersen” karşılığı verilirdi. Darbe ideolojisinin “doğru okuması”nı hiçbir zaman söylenen sözlerde veya yazılanlarda bulamazsınız. Kutsal bir metin gibi okutulan Nutuk’un, Cumhuriyet’in kurucu kadroları arasındaki rekabetin polemiği olduğunu, “Nutuk’u okudun mu?” diye soranların çoğu bilmez. Nutuk ve diğer metinler, darbe yapanlar tarafından tıpkı bizim koğuş mazgalında okuduğumuz gibi başka amaçlara alet edilir. Askerî darbelerin ideolojisi hep sonradan gelen bir meşruiyet arayışı olarak tezahür eder.
Yetkileri Anayasa’da ve kanunlarda zikredilmiş, görevi ülkeyi savunmak olan devasa bir kurum. Devasa çünkü ülke başka türlü savunulamaz. Elde silah, araç ve gereç, emir altında vatanî görevini yapan gençler hazır durmaktadır. Silah vatandaşa doğrultulacak, vatan borcunu ifa eden genç, mazgalın kapısında bize Nutuk okutacaktır. Soğuk Savaş’ın sağlam kutupları arasında geniş bir hareket alanı açılmıştır. Savaşma ihtimali de mevcut değildir. Geriye kalan : “Darbeyi yaptık, şimdi ne yapacağız?” sorusuna verilecek cevaptır. Neyse ki, sivil generaller her zaman kapıda beklemektedir. Yapılacak şeylerin arasında, darbelerin ideolojisini yani meşruiyetini bulmak da mevcuttur. Cevaplar iki gerekçeye dayanarak verilir. Birincisi, ülkenin içinde bulunduğu kötü şartlar; ikincisi ise okunmayan Nutuk’u bizim okuduğumuz şekilde, araya ilaveler sıkıştırarak okumaktır. İlki kahvehane ağzıyla kolayca üretilir. 27 Mayıs Darbesi, “son müessif hadiseler…”, “kardeş kavgasına meydan vermemek…”, “Partilerin içine düştüğü uzlaşmaz durum”, “partiler üstü tarafsız bir idarenin hakemliği”ne olan ihtiyaç gibi gerekçelere dayanmıştı. 12 Mart’ta ise, meşhur muhtıra şu şekilde başlıyordu: “Parlamento ve hükümet süregelen tutum, görüş ve icraatı ile yurdumuzu anarşi, kardeş kavgası, sosyal ve ekonomik huzursuzluklar içine sokmuş…Türkiye Cumhuriyeti’nin geleceği ağır bir tehlike içine düşürülmüştür.” “Beşi bir arada” TRT kamerasının karşısına geçen generallerin arasında Kenan Evren de aynı cümleleri neredeyse kalıp halinde tekrarlamıştı: “…Türkiye Cumhuriyeti Devleti, son yıllarda, izlediğiniz gibi dış ve iç düşmanların tahriki ile, varlığına, rejimine ve bağımsızlığına yönelik fikri ve fiziki haince saldırılar içindedir. Devlet, başlıca organlarıyla işlemez duruma getirilmiş, anayasal kuruluşlar tezat veya suskunluğa bürünmüş, siyasi partiler kısır çekişmeler ve uzlaşmaz tutumlarıyla devleti kurtaracak birlik ve beraberliği sağlayamamışlar ve lüzumlu tedbirleri almamışlardır. Böylece yıkıcı ve bölücü mihraklar faaliyetlerini alabildiğine arttırmışlar ve vatandaşların can ve mal güvenliği tehlikeye düşürülmüştür.”
“13 Eylül’de kan nasıl durdu?”
Bu gerekçelerin tamamı için cevabı, 12 Eylül sabahı, Başbakanlık koltuğundan indirilen Demirel veriyor. Bir iğnenin kocaman bir balonu patlatmasına benzeyen bu cevabı, “vatana yönelik tehditler”den bahsedildiği her durumda hatırlamak gerekir. 12 Eylül’ün en yukarıdaki mağduru olan Demirel şöyle diyor: “Evren, “Biz bu sıkıyönetimi beceremedik” diye benden yetki istedi. Yetki verilmediği halde 11 Eylül’de akan kan 13 Eylül’de nasıl durdu? 11 Eylül ile 13 Eylül arasında bir gün geçti. Yeni yetki yoktu, değişen neydi ki kan durdu?”
12 Eylül öncesinde yaşanan terör olaylarını ve devlet yönetimindeki yolsuzlukları iki sembol olay üzerinde özetleyebilir ve Demirel’in yorumuna derin bir perspektif ilave edebiliriz. Birincisi şu: 1 Mayıs 1977’de, Taksim Meydanında miting yapanlara uzun namlulu silahlarla ateş açan ve otuzdan fazla insanın ölümüne yol açanlar kimlerdi? 70’li yılların özellikle ikinci yarısında artan ve insanın kanını donduran şiddet olaylarının kaçı “1 Mayıs formatı”nda gerçekleşti. Bugünün, şiddeti artırarak devlet iktidarı içinde silahlı güçlere meşruiyet ve iktidar kazandırmak olarak tanımlanan “Şemdinli modeli” 70’li yıllarda acaba ne kadar yaygındı? Bu soruları sormaya hakkımız var; çünkü 1 Mayıs 1977 katliamı, bir paradoks olarak devletimizin bütün güvenlik ve yargı güçlerinin kucağında hâlâ duruyor. Paradoks şöyle: Güpegündüz birileri, teşhis edilmemeleri imkansız şekilde topluluğa ateş açıyor ve bunlar yakalanmıyor ise; bırakın vatana yönelik tehlikeleri önlemeyi, bu olayın suçlularını bulamayan devletin kendini bile koruyacak mecali yok demektir. Veya, bu kişiler devletin himayesi, hatta emri altında icraatlarda bulunmuşlardır. İki durum da, devletin sahiplerini töhmet altında bırakmak için yeterlidir. Dünkü Zaman’da yer alan Psikolojik Harekat Dairesi’nin mimarlarından emekli Kurmay Albay Tahir Tamer Kumkale’nin sözleri, bu töhmeti somut bir iddiaya dönüştürüyor. Kumkale, bazı genç subayların bizzat terör olayları içinde militan gibi devlete karşı saldırıları yönettiğini ve bunların mahkeme tutanaklarına da geçtiğini söylüyor.
İkinci soru yine sembol niteliğinde ve bir o kadar önemli. Soru da bir türlü çözülemeyen “Lockhed Skandalı” ile ilgili. Amerikan uçak şirketi, dünya çapında uçak alımları için dağıttığı rüşvetleri açıklamış, birçok ülkede yer yerinden oynamıştı. Rüşvet dağıtılan ülkeler listesinde Türkiye de bulunuyordu. Her ülkede soruşturmalar yapıldı, suçluları teşhir edildi ve cezalandırıldı. Bugüne kadar sadece Türkiye istisna kaldı. Cevabı bir yerlerde aşikar olan şu sorunun cevabını bilme hakkımız yok mu: “Kim veya kimler rüşvet aldı?” (...)
Yaşadığımız dört darbeden şu sonucu çıkartmalıyız. Şartlar olgunlaştığında, veya zorla olgunlaştırıldığında darbe yapılır. Her zaman şartları olgunlaştıracak birileri de bulunur. Öyleyse macera peşinde koşanları, gücün peşinde olanları ve onlara destek olan sivil kurmayları durduracak veya caydıracak bir güce ihtiyacımız var. Bütün darbecilerin ortak korkusu sivil bir dirençle karşılaşma ihtimalidir. Bu sivil direnci ve iradeyi, bugün “askerî vesayet” iddiasının tam karşısına kuvvetle yerleştirmek ve silahlı gücü Anayasa ve hukukun içinde tutmak zorundayız.
Zaman, 13.9.2006
|
