Mayıs 1972’de Halk Partisi’nde olağanüstü gelişmeler yaşandı. Ânî bir atak yaparak 5 Mayıs’ta (iki gün sonrası için) V. Olağanüstü Kurultay’ı toplama kararı alan CHP’nin Genel Başkanı İsmet İnönü, 7-8 Mayıs’ta yapılan kongrede, rakibi Bülent Ecevit’e karşı kesin bir yenilgiye uğradı.
Ecevit, partinin genel sekreteri idi. Ne var ki, Deniz Gezmiş ve arkadaşlarının idamı konusunda aralarında ihtilaf çıktı. Ecevit idamlara şiddetle karşı çıkarken, İnönü, zımnen idamlara taraf oldu. Üstelik, idamların infazı da aynı kurultay günü (7 Mayıs) gerçekleştirildi. Dolayısıyla, kurultayın yapılması, tansiyonun had safhada olduğu günlere denk gelmiş oldu.
Gerilimi alabildiğine tırmandırmaya ve hatta ipleri koparmaya kadar götüren sebeplerden biri de, İsmet Paşanın kongredeki “Bundan sonra ya ben, ya Ecevit” şeklindeki çok rijit görülen konuşmasıdır.
*
7 Mayıs günü yapılan “listeler savaşını” önemli bir farkla Ecevit’in listesi kazandı.
8 Mayıs (1972) günü kıran kırana yapılan genel başkanlık yarışı ise, aradaki fark daha da derinleşerek şu şekilde sonuçlandı: Ecevit, 913 delegeden 828’inin oyunu alarak CHP’nin 3. genel başkanı olmayı başardı.
İsmet Paşa, bu tabloyu kabullenemedi ve bu sonuca fazlasıyla içerlendi. Nitekim, daha sonraki günlerde atmış olduğu adımlar ve almış olduğu radikal kararlar, onun ne kadar içerlendiğini göstermiş oluyor.
Yarışta galip gelen Bülent Ecevit’in ilk açıklamalarından biri şu oldu: “Devrimci kadrolar, CHP’yi Atatürk ve İnönü’ye lâyık bir şekilde yaşatacak.”
İnönü tarafını tutan Kemal Satır’ın karamsar açıklaması ise şöyle oldu: “İnönü hayatta iken, İnönü’süz bir CHP nasıl olur, nasıl olacak…”
*
Parti başkanlığı makamını kaybeden İsmet Paşa, o tarihte 49 yıllık Halk Partisinin kurucu üyesi ve 33 yıllık genel başkanıdır. Aynı zamanda, Mustafa Kemal’den sonra gelen “İkinci adam” konumunda olup, vaktiyle “Millî Şef” payesi verilmiş sembol bir siyasetçidir.
Bunca emek, ünvan ve rütbelere sahip olmasına mukabil, kurultayda sekreterine yenilmiş olmayı gururuna yediremedi. Bu sebeple, siyasetten, hatta kurucusu olduğu partisinden de adım adım uzaklaşmaya başladı. Şöyle ki:
İsmet İnönü, 5 Kasım 1972’de kurucularından olduğu Cumhuriyet Halk Partisi’nden istifa ettiğini açıkladı. 14 Kasım 1972’de ise milletvekilliğinden de istifa etti. Bundan sonraki hayatını “Eski Cumhurbaşkanı” sıfatıyla tabii senatör olarak devam ettirmeye karar verdi. Bu konumunu ölüm tarihi 25 Aralık 1973’e kadar devam ettirdi.
Haliyle, bu dünyadan göçüp gidene kadar da selefi olan Ecevit’e küs kaldı. Tabiî, onun selefi olan Mustafa Kemal de ona küs gitmişti. Mustafa Kemal, İstanbul’da aylar süren hastalığı ve tedavi süresi boyunca hiç görüşmediler. Ne hikmetse, bu silsilenin halef-seleflerinin hemen tamamı birbiriyle onarılmaz derecede kırgınlık yaşadılar ve yine birbiriyle küs kalarak ayrılıp gittiler. Bu da tarihin garip bir tecellisi…
*
Hülâsa: İsmet Paşa’ya parti içi seçimlerini kaybettiren sebepleri şöylece özetlemek mümkün: Yaşlılık, asker kökenli olması ve ağır işitme gibi açık sebeplerin yanı sıra, ayrıca 12 Mart Muhtırasına sıcak bakması, Deniz Gezmiş ve arkadaşlarının idam edilmesine karşı çıkmaması, hatta dolaylı şekilde destek vermesi gibi sebepler, İsmet Paşa’nın siyasî hayatını bitirme noktasına getirip dayandırmış oldu.