İsrail'in Haaretz gazetesi yazarlarından Gideon Levi dünkü köşesinde, Nobel Barış Ödüllü ve bazıları tarafından "barış adamı olarak" gösterilmeye çalışılan Peres'in "Filistinlileri Yahudilerden aşağı gördüğünü ve barışı sağlamak için çok az çaba sarf ettiğini" yazdı.

Filistinli direniş örgütlerinden Hamas'tan yapılan yazılı açıklamada da "Peres'in halkımız ve milletimiz aleyhinde işlediği insanlık suçları nedeniyle uluslararası kanunlara göre yargılanmadan hayatını kaybetmesinden dolayı üzgünüz." ifadesine yer verildi.

Türk halkı ise Peres'i daha çok, Cumuhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın 2009 yılında başbakanlığı döneminde Davos'ta yaptığı tarihi "one minute" çıkışıyla hatırlıyor. Erdoğan'ın kendisine yüksek sesle hitap eden Peres'e söylediği "Siz öldürmeyi çok iyi bilirsiniz" şeklindeki sözü dünya kamuoyunun gündemine oturmuştu.

İsrail'de askeri ve siyasi olarak en üst düzey görevlerde bulunan ve dün sabah 93 yaşında ölen Peres'in suç ve ihlallerle dolu geçmişi şöyle:

Belarus'tan Filistin'e göç etti 

Belarus'ta 1923'te zengin bir tüccarın oğlu olarak dünyaya gelen Şimon Peres, 1934'te İngiliz manda yönetimi altındaki Filistin'e göç etti. Ailesiyle Tel Aviv'e yerleşen Peres, 24 yaşındayken Filistinlilere karşı saldırılar düzenleyen silahlı Siyonist Haganah örgütüne katılarak İsrail'in kuruluşuna giden süreçte rol aldı. Peres'in Filistinlilere yönelik işlediği suçlar da böylece başlamış oldu.

Daha sonra İsrail'in kuruluş yılı olan 1948'deki savaşta ülkenin ilk Başbakanı Ben Gurion tarafından silah alımlarından sorumlu olmakla görevlendirilen Peres, yüz binlerce Filistinlinin vatanlarından sürüldüğü "Nekbe" de (Büyük Felaket) en etkin rollerden birini üstlenmiş oldu. Peres, askeri bir mazisi olmamasına rağmen İsrail'de askeri endüstrinin gelişmesinde tesirli oldu. 

Nükleer silah programının fikir babası

1953 ila 1965 yılları arasında İsrail Savunma Bakanlığının ilk müsteşarlığı ve sonrasında bakan yardımcılığı görevini yürüten Peres, İsrail'in otom bombası edinmesini sağlayan "nükleer silah programının" fikir babası ve planlayıcısı olarak gösterildi. İsrail'in nükleer silah programı, hala Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'nın denetimi dışında faaliyet gösteriyor.

1975 yılında Peres'in, ırkçı Güney Afrika rejiminin Savunma Bakanı ile buluşarak "nükleer silah başlıkları satmayı teklif ettiği" iddia edildi. 

İsrailli bir bilim adamının gizli belgeleri basına sızdırması ile ortaya çıkan İsrail'in nükleer gücü, uzmanlar tarafından onlarca atom başlığı olarak tahmin ediliyor. 

Kana katliamının emrini verdi

Peres başbakanlığı döneminde 1996 nisanında İsrail'in “Gazap Üzümleri Operasyonu” adıyla Lübnan topraklarına başlattığı saldırının emrini verdi. İsrail'in güney Lübnan'ı ağır bombardımana tutması sonucu 154 kişi hayatını kaybederken, çok sayıda sivil evlerini terk ederek ülkenin kuzeyine doğru kaçmak zorunda kaldı. 

İsrail'in Güney Lübnan'a düzenlediği bu saldırılardan en çok hafızalarda yer edeni ise Kana katliamı oldu. İsrail'in Kana'daki Birleşmiş Milletler yerleşkesini bombalaması sonucu buraya sığınan 106 sivil öldü, çok sayıda kişi yaralandı. 

İllegal Yahudi yerleşimlerini ve Gazze ablukasını destekledi

Peres iki milyona yakın Filistinlinin yaşadığı Gazze'ye 2006'dan beri uygulanan ablukayı ve sürekliliğini güçlü bir şekilde destekledi. Peres, "Gazze'den İsrail'e yönelik saldırıların önlenmesinin tek yolunun Gazzelilerin toplu olarak abluka altında tutularak cezalandırılması" olduğunu savundu.

İsrail'in 2009 yılında Gazze'ye düzenlediği saldırı sırasında cumhurbaşkanı olan Peres, İsrail'in askeri operasyonlarının arkasında "birlik olma" çağrısı yaptı.

Filistinli direniş örgütü Hamas'ın sözcülerinden Hazım Kasım, yaptığı yazılı açıklamada, Peres'in halkın zihninde "Filistinlileri evlerinden zorla çıkararak ve öldürerek işlediği katliamlarla" hatırlandığını belirtti. Kasım, cumhurbaşkanı olarak görev yaptığı dönemde Peres'in, Filistinlilere karşı saldırılar düzenlediğini, ellerine Arap kanı bulaşmışken Gazze'deki İsrail savaşlarını aklamaya çalıştığını kaydetti.

Peres, işgal altındaki Filistin topraklarında yer alan Yahudi yerleşim birimlerini savundu ve destekledi. 

Oslo Antlaşması'na giden süreçte ise Dışişleri Bakanlığı görevini yürüten Peres, burada oynadığı rolden dolayı 1994 yılında Yasir Arafat ile birlikte Nobel Barış ödülüne layık görüldü. 

"Siz öldürmeyi iyi bilirsiniz"

Cumuhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 7 yıl önce katıldığı Davos Zirvesi'ndeki Gazze oturumunda, dönemin İsrail Cumhurbaşkanı Peres'in sesini yükselterek Gazze'ye düzenledikleri saldırlar hakkında söylediklerine sert çıkarak, "Sesin çok yüksek çıkıyor. Benden yaşlısın biliyorum ki sesinin benden çok yüksek çıkması bir suçluluk psikolojisinin gereğidir. Benim sesim bu kadar çok yüksek çıkmayacak. Bunu böyle bilesin. Öldürmeye gelince siz öldürmeyi çok iyi bilirsiniz. Plajlardaki çocukları nasıl öldürdüğünüz, nasıl vurduğunuzu çok iyi biliyorum." ifadelerini kullanmıştı. 

Peres'in eleştirilerini yanıtlarken panel yöneticisinin konuşmasını kesmesine tepki gösteren Erdoğan'ın, "Davos benim için bitmiştir. Daha da Davos'a gelmem" diyerek salonu terk etmesi ve "one minute" sözüyle yaptığı çıkış tarihe geçmişti.

İki dönem başbakanlık bir dönem cumhurbaşkanlığı

İsrail parlamentosu Knesset'te 48 yıl milletvekilliği yapan Peres, savunma bakanlığı, iki dönem başbakanlık ve cumhurbaşkanlığı görevlerinde bulundu. Peres cumhurbaşkanlığı görevini Temmuz 2014'te Reuven Rivlin'e devretti.

Peres'in hayatındaki önemli olaylar ve üstlendiği siyasi rollerden başlıklar yıllara göre şöyle:

1923: Belarus'un Wiszniew şehrinden zengin bir tüccarın oğlu olarak doğdu. 

1934: Ailesiyle birlikte İngiliz mandası altında olan Filistin'e göçerek Tel Aviv'e yerleşti. 

1947: Filistinlilere karşı silahlı eylemler düzenleyen Siyonist Haganah örgütüne katıldı. İsrail ordusuna silah ve insan kaynağı sağlamaktan sorumlu olarak çalıştı. 

1953: Savunma Bakanlığı müsteşarı olarak atandı. 

1959: İsrail parlamentosu Knesset'e seçilerek Savunma Bakan yardımcılığına atandı. 

1977: Dönemin İsrail Başbakanı İzak Rabin'in istifasının ardından fiili olarak Başbakanlık görevini üstlendi. 

1984: Başbakan olarak göreve geldi. 

1992: Dışişleri bakanlığı görevine gelerek, Filistin tarafı ile Oslo Anlaşması'na giden süreçte rol aldı. 

1994: Oslo Antlaşması'nın imzalanmasına katkılarından dolayı Nobel Barış Ödülü aldı. 

1995: Dönemin Başbakanı İzak Rabin'in suikast sonucu ölümünün ardından tekrar başbakan oldu. 

2001: İşçi Partisi genel başkanlığını ve koalisyon ortağı olarak Ariel Şaron hükümetinde Dışişleri Bakanlığını yürüttü. 

2005: İşçi Partisinden ayrılarak Ariel Şaron ile birlikte Kadima partisini kurdu. 

2007: Dokuz yıllığına cumhurbaşkanı olarak seçildi. 

2016: Felç geçirerek hastaneye kaldırılmasından iki hafta sonra 93 yaşında öldü.

İsrail'in 9. Cumhurbaşkanı olan Şimon Peres'in cenazesi yarın Batı Kudüs'teki Herzl Tepesi'ne defnedilecek.

AA