Merhum Ord. Prof. Dr. Ali Fuat Başgil, baskıcı ve hukuk dışı uygulamalara karşı daima hukukun üstünlüğünü haykırmış; hak ve adaleti en gür seda ila savunmuştur. Osmanlı’nın son dönemlerinde ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında yaşayan, muteber, bilgili ve benzersiz kişiliği ile önde gelen kültür, hukuk ve siyaset adamlarımızdan biridir. 

ALİ FUAT BAŞGİL KİMDİR?

Ord. Prof. Dr. Ali Fuat Başgil, 1893’te Samsun’un Çarşamba ilçesinde doğdu. İlk tahsilini Çarşamba’da, orta tahsilinin ilk yıllarını İstanbul’da yaptı. Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla lise tahsilini yarıda bırakarak yedek subay teğmen rütbesiyle askerlik görevine başladı.

4 yıl Kafkas Cephesi’nde savaştı. 1918’de Fransa’ya giderek, Paris Buffone’da lise tahsilini tamamladı. 1921 yılında Paris Grenoble Hukuk Fakültesi’nde üniversiteye başladı.”Boğazlar Meselesi” konulu teziyle “doktor” unvanını kazandı. Ayrıca Paris Siyasî Bilimler Yüksekokulu ile Sorbonne Üniversitesi Edebiyat Fakültesinin Felsefe bölümünden diploma aldı. Lahey Devletler Hukuku Akademisi’nin kurslarına katıldı. Burayı bitirip sertifikasını aldıktan sonra 1929’da Türkiye’ye döndü. Millî Eğitim Bakanlığı Yüksek Öğretim Kurumuna Genel Müdür Yardımcısı olarak tayin edildi.

1930 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde açılan imtihanı kazanarak “doçent” oldu. Bir yıl sonra “profesörlüğe” yükseldi. 

İstanbul Üniversitesi’nin kurulması üzerine Anayasa Hukuku derslerini okutmak üzere bu üniversiteye geldi. Görevi sırasında Mülkiye Mektebinde hocalık, İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebinde müdürlük yaptı. 1937’de Hatay Cumhuriyeti’nin anayasasını hazırladı ve Hatay’ın bağımsızlığı konusunda Cenevre’de toplanan Milletler Cemiyeti Komisyonu’nda Türk heyetinin hukuk müşavirliğini yaptı. 1939 yılında, 46 yaşında “ordinaryüs profesör” oldu.

Demokrasi, hukukun üstünlüğü, düşünce ve inanç hürriyeti, gerçek manada laiklik, insan hakları gibi konuları büyük bir vukufiyetle ele aldı. Sorunlara ışık tutan orijinal analiz ve eleştirilerde bulundu. 

DARBECİLERDEN HEP DARBE ALDI, HAPSE ATILDI

27 Mayıs 1960 Darbesi’nden sonra, demokrasiyi, hak ve özgürlükleri savunduğu için görevden uzaklaştırılan 147 öğretim üyesi arasında yer aldı.

İzni olmadan bir dergi tarafından iktibas edilen “Kurucu Meclis” aleyhindeki makalesinden dolayı hukuksuzca hapse atıldı. 29 Mart 1961 tarihine kadar Balmumcu Askerî Hapishanesi’nde kaldı. Daha sonra çıkarılan bir kanunla görevine dönmesi mümkün olsa da bunu bir haysiyet meselesi sayarak üniversite hocalığını bıraktı. 10 Nisan 1961’de emekliye ayrılan Ali Fuat Başgil, darbe sonrası yapılan seçimlerde Adalet Partisi’nin Samsun listesinden bağımsız aday olarak senatör seçildi.

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılmasından sonra Cumhurbaşkanlığı’na adaylığını koydu. Fakat yine 27 Mayıs Darbecilerinin engeliyle karşılaştı. Baskı ve tehditlerden dolayı adaylıktan çekildi. Daha sonra senatörlükten de istifa etti ve 1962 yılında İsviçre’ye gitti.

BEDİÜZZAMAN HAYRANIYDI

Bediüzzaman Said Nursî’nin talebelerinden merhum Bayram Yüksel, bir hatırasında Başgil’in şöyle dediğini aktarıyor: “Bir zaman Profesör Ali Fuat Başgil, ‘Üstadın ilmine hayranım. Bizim tahsil ettiğimiz ilimle, Üstadın ilmi mukayese edilemez. Üstada Cenab-ı Hak öyle bir ilim nasip etmiş ki; umman gibi, aştıkça kabarıyor. Bir deniz ki içine girdikçe giriliyor. Bundaki ilmin ucu bucağı yoktur. Diğer eserleri, ilimleri müstesna, yalnız Türkiye’de Osmanlı lisanını muhafaza ettiği kâfidir. Çünkü onun eserleri aynı zamanda Osmanlı lisanını muhafaza ediyor‘ demişti.”

RİSALE-İ NUR DOSTUYDU

TBMM’de o günkü idarecileri ikaz etmiş ve Risale-i Nurların ‘suç unsuru’ gibi görülmesine itiraz etmişti. Yeni İstiklâl Gazetesi’nin 27 Temmuz 1966 tarihli sayısında “Nurculuk Suç Değildir” sözleri manşet olmuştu. Haberin detayları şöyleydi: 

“Nazarımda Nurculuğu itham etmek, İslâmiyet’i itham etmektir. Nurculuk bir mezhep, bir tarikat değildir. Ben Nurculara ait kitapları 1958’de İsviçre’de tetkik ettim. Dili biraz eski olmakla beraber kuvvetli bir ahlâk telkinidir. Beni Balmumcu’ya attıkları zaman, kütüphanemde Nurculuğa ait kitaplar bulmuşlar. Bana hep bunu sordular. Kütüphanemdeki komünizme ait kitapları getirin dedim, ama onlar her seferinde Nurculuğa ait kitapları sorup durdular…”

VEFATI VE VASİYETİ

Hayatı boyunca hukukun üstünlüğünü savundu. Hukuka aşk mertebesinde sevgi ve saygı besledi. Bir anayasa hocası ve hukuk adamı olarak kanaatlerini sözlü ve yazılı olarak cesurca açıkladı. Her türlü otoriter baskıcı sistemi reddeden ve demokrat bir hukukçu olan Ali Fuat Başgil 17 Nisan 1967 yılında vefat etti. Cenazesi büyük bir kalabalık tarafından Karacaahmet Mezarlığı’na defnedildi. Ali Fuat Başgil, siyasî, sosyal ve hukukî sahalarda çok sayıda eser bıraktı. “Din ve laiklik” ile “27 Mayıs ihtilâli ve sebepleri” kitaplarındaki görüşleri toplumda büyük ilgi ve yankı uyandırdı. Türkiye’de en çok basılan ve okunan eserlerden biri kabul edilen “Gençlerle Başbaşa” Millî Eğitim Bakanlığı tarafından 100 Temel Eser arasına alındı.

Vasiyetinden bazı maddeler şöyledir: 

“1- Cenazeme top arabası gelecek olursa, onu vatan vazifesine iade ediniz. 2- Çelenkleri kanalizasyon çukuruna atınız. 3- Olur da cambazhane kadrosu kılıklı şehir bandosu önümde gâvur çığlıkları koparmaya kalkarsa, kendilerini “başka kapıya” diye kovunuz. 4- Namazıma duracak olanların dışında hiç kimse cenazemde yer almasın. 5- Uzaktan ve yakından sadece Fatiha ve Kur’ân’a muhtaç olduğumu biliniz. 6- Müslümanlardan üzerimdeki haklarını helâl etmelerini dileyiniz.” (Yeni Sabah 21.04.1967)

MEHTAP YILDIRIM YÜKSELTEN - İSTANBUL