Kültür-Sanat

Tandır deyip geçme!

Yüzüncü Yıl Üniversitesi (YYÜ) Van MYO Radyo Televizyon Yayıncılığı programı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sedat Cereci, ‘’Anadolu’da, oryantal kültürün bir parçası olan tandır, aile içi iletişimde büyük rol oynuyor’’ dedi. Cereci, bölgede yaptığı tandır araştırmaları çerçevesinde, 2007 yılında Bitlis’in Adilcevaz ilçesi İpekçayır Köyünde, ‘’Ağzı Açık Alâmet’’ adıyla belgesel bir film çektiğini söyledi. Filmin galasını aynı köyde yaptıklarını, ayrıca bu belgesel filmle 5 ülkede de uluslar arası film festivallerine de katıldıklarını hatırlatan Prof. Dr. Cereci, tandıra Orta Asya ülkelerinde, Hindistan’da, Pakistan’da, İran’da, Türkiye’de, bazı Arap ülkelerinde ve Kuzey Afrika ülkelerinde rastlanıldığını söyledi. Tandırın, halk arasında ‘’tendir’’, ‘’tendür’’ ve ‘’tandır’’ şeklinde adlandırıldığını ifade eden Cereci, ilk tandırın ne zaman kullanıldığının bilinmediğini, ancak Urartular’ın da tandır kullandığını vurguladı.

Anadolu’da tandırla iki şekilde karşılaştıklarını belirten Cereci, iklim şartlarına bağlı olarak uzak bölgelerde, Mardin, Şanlıurfa ve Diyarbakır yörelerinde çoğunlukla yüzey üstü, iklimin sert olduğu Bitlis, Van, Erzurum ve Ağrı gibi yörelerinde ise çoğunlukla toprak altı tandırların kullanıldığını ifade etti.

TANDIR İLETİŞİM ORTAMI SAĞLAR

Sedat Cereci, tandırın, Doğu Anadolu bölgesinde oryantal kültürün bir parçası olduğunu, aile içi iletişimde tandır kültürünün büyük bir rol oynadığını kaydetti. Cereci, tandırın ekmek pişirilen araçtan öte, bir iletişim ortamı sağladığını belirtti. Bölgede yaptıkları araştırmalarda, ev içi ve dışında olmak üzere, iki farklı mekânda kullanılan tandırla karşılaştıklarını anlatan Cereci, şunları kaydetti:

‘’Ev içi tandırlar, bütün aile bireylerinin özellikle sabah ve akşam saatlerinde bir araya gelerek konuştuğu, söyleştiği ve iletişim kurduğu mekândır. Bu nedenle ev içi tandır, ailenin en yoğun iletişim kurduğu ortamdır. Aileleri bir araya getiren, dertlerin ve sorunların paylaşıldığı, tam anlamıyla bir iletişim merkezidir. Ev dışı tandırlar ise, komşuların bir araya gelerek dedikodu yaptığı ve sohbet ettiği mekândır. Ev dışı tandırlar bu açıdan önemli. Akşam ev halkı ve komşular tandırın etrafına toplanarak, yemek yer. Ardından bireyler, özellikle havanın soğuk olduğu zamanlarda, ayaklarını tandırın içine sarkıtarak çay içerek sohbet ederler.’’

SICAK, İÇTEN, DİNAMİK BİR ORTAM

Tandırın aile bireylerini bir araya getiren, iletişim kurmalarını sağlayan sıcak, içten, dinamik bir mekân olduğunu dile getiren Sedat Cereci, ‘’Tandır, tüm doğu kültürlerinde ekmek ve yemek pişirilen bir araç olmaktan öte önce ailenin, sonra akrabaların ve ardından komşuların iletişim içerisinde olduğu mekândır. Çünkü doğuda feodal sistemin gelenekleri hâlâ devam ediyor. Feodal sistemde aile çok önemli bir kurum. Tandır da ailenin bir araya gelmesinde önemli rol oynamakta’’ dedi. ‘’Ağzı açık alâmet, içi kızıl kıyamet’’ bilmecesinin Anadolu’ya ait bir bilmece olduğunu kaydeden Cereci, bu bilmecenin cevabının ‘’tandır’’ olduğunu, tandırın Anadolu’da kırsal hayatın vazgeçilmez unsurlarından biri olduğunu sözlerine ekledi. Bitlis / aa

06.08.2009