Türk musıkîsinin en önemli enstrümanı olan ve üzerindeki yedi deliğin tasavvufta “yedi esma” olarak yorumlandığı ney, dinleyenlere huzur veriyor. Farsçada kamış anlamına gelen “nay”, Türkçede “ney” adını aldı. Ney üfleyene nayi, neyzen deniyor. 

Selçuk Üniversitesi (SÜ) Mevlânâ Araştırmaları Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Ali Temizel, yaptığı açıklamada, neyin icadıyla ilgili çok sayıda hikâyenin zikredildiğini söyledi. İslâm Peygamberi Hazreti Muhammed’in ilâhî aşkın sırrını Hazreti Ali’ye söyledikten sonra, Hazreti Ali’nin bu sırrın manevî ağırlığına dayanamadığına ilişkin menkıbeye işaret eden Temizel, şöyle konuştu: “Hazreti Ali’nin o sırrı susuz bir kuyuya bağırdığı ve daha sonra bu kuyudan çıkan kamışlardan her rüzgâr estiğinde bu sırrın etrafa yayıldığı anlatılır. Mesnevî’nin ‘Dinle neyden…’ diye başlaması ve ilk 18 beytinin neye ayrılması, Mevlevîlikte neye farklı ve önemli bir yer kazandırmıştır.”

“Dinle neyden...”

Mevlânâ’nın, Mesnevî’de neyi, arif ve akil insan ile ilişkilendirdiğini vurgulayan Temizel, şunları kaydetti: “Aslında Mevlânâ ‘Dinle neyden.’ derken neyi değil de neyi üfleyeni dinlememizi ve anlamamızı işaret etmiş. Yani insan-ı kâmilin içine ruh üfleyen Allah’ı dinlememiz, anlamamız ve onun kanunlarına uymamız gerekmektedir. Tüm insanlar yaratılırken insan-ı kâmil olarak yaratıldı. Çünkü Allah, Kur’ân-ı Kerîm’de Tin Sûresinde incire, zeytine, Sina Dağı’na ve emin beldeye yemin ettikten sonra, ‘Biz insanı en güzel biçimde yarattık. Sonra onu aşağıların aşağısına indirdik’ buyurmaktadır. ‘Sonra onu aşağıların aşağısına indirdik’ âyetiyle ise insanın anne karnındayken başlayan süreçten itibaren bulunduğu aile, ortam, çevrede öğrendikleri ve diğer şartlarla iyi veya kötü yönde şekillenebileceğine işaret edilmektedir. Yani Allah, insanı ruh ve beden kabiliyetleri bakımından canlıların en mükemmeli kılmıştır. İnsan serbest iradesi ile ya bu yeteneklerini güzel kullanarak ‘kâmil insan’ olacak ya da aksi yönünü tutarak şuurlu varlıkların ve canlıların en aşağı derecesinde yer alacaktır.”

AA