İktisada riâyet etmemek, görenek ve moda alışkanlığıyla israfa düşme sonucu ferd ve âilelerde izzetini fedâ etme alışkanlığı yaygındır. Bu tipler israf ile bütçelerini zorlar, kazançları kâfi gelmeyince meşrû sınırları zorlayarak gayr-i meşrû yollara tevessül ederler. Bu hususta da kendilerini mâzur sayarlar. Neticede maddî bakımdan rahatladıklarını sanırlar. Lâkin zahirde kazandıkları görünse bile onlar mâneviyatlarından çok şey kaybederler.
Günümüzde hızla yayılan israf ve moda alışkanlığı veya hayranlığı kendilerini dindar olarak sayan aileleri de sarmış bulunmaktadır. İsraf bir içtimâî hastalıktır. Bu hastalığa yakalanan âile ve fertler “zillete, mânen dilenciliğe ve sefahete düşmeye namzettir.’’ (Lem’alar, s. 132)
Bu duruma düşmemek için hayata disiplin kazandıran kuvvetli bir iman lâzımdır. Nitekim iman sahibi kimseler meşru bir şekilde çalışarak, iktisada riâyet ederek izzetleriyle yaşarlar. Zaten Müslüman, bu uğurda çalışarak ailesini geçindirmeyi ibadet olarak kabul eder, lâkin aşağılık kimselerin ayaklarına kapanacak duruma düşmeye tenezzül etmez. En muhtaç olduğu durumlarda bile, en yakın dostlarından yardım istemek ruhuna ağır gelir.
Mü’min rızkın İlâhî taahhüt altında olduğuna inanır. Rızkın böyle kuvvetli bir teminat altında olduğuna inanan kuvvetli iman sahipleri izzetleriyle yaşarlar.
Maişet uğruna izzetlerini fedâ etmezler. Ve “Veren Allah’tır’’ düsturu çerçevesinde hareket ederler. Cömertliğiyle meşhur Hatem-i Tâî ile fakir bir ihtiyarın kıssası meşhurdur.
Maişetini temin için sırtında dikenli yükünü taşıyan fakir ihtiyara, “Hatem-i Tâî hediyelerle beraber büyük bir ziyafet veriyor. Sen de oraya git; beş kuruşluk çalı yüküne karşılık beşyüz kuruş alırsın’’ denildiği zaman verdiği şu ibretli cevap, izzet içerisinde zillete düşmeden maişetlerini temin etmek isteyen insanlara güzel bir örnektir:
“Ben bu dikenli yükümü izzetimle çekerim, kaldırırım. Hâtem-i Tâi’nin minnetini almam.’’ (A.g.e, s. 132-133)
İmam-ı Şâfiî’nin, Mısır valisi İbnü’l-Hakem’in kendisine bir senelik yiyecek ve bir ev vermek için yaptığı teklife karşı verdiği cevap da imandan doğan izzetin güzel bir örneğidir:
“Ben Gazze’de dünyaya geldim. Hicaz’da büyüdüm. Yiyecek olarak yanımızda bir akşamlıktan fazla bulunmazdı. Buna rağmen aç kalmadık.’’ Mısır bölgesinin en üst makamında bulunan bir insana verdiği bu cevaptan sonra imanının verdiği izzetle şöyle bir şiir de terennüm eder:
“Allah bana ömür verirse, rızıksızlıktan ölmem
Ölürsem, mezarlıktan açıkta kalmam.
İzzet bakımından sultanlar gibiyim
Hür vicdanım, zilleti haram sayar.’’
Asrın Bedisi Üstad Hazretleri de bu hususta son Osmanlı paşalarından Said Halim Paşa’nın kendisine yaptığı yalılarını ve mallarını verme teklifine karşılık ona gönderdiği şu veciz cevap, İmam-i Şafiî Hazretlerinin mânevî halkasının bir devamı olduğunu göstermektedir. Bediüzzaman Hazretleri Said Halim Paşa’nın şahsında dünya ehline şöyle izzetli bir cevap vermiştir:
“Beni dünyâya çağırma; ona geldim fenâ gördüm.
Demâ gâflet hicâb oldu; ve nur-u Hak nihân (gizli, saklı) gördüm.
Bütün eşyâ-yı mevcudât; birer fâni muzır gördüm.
Vücud desen onu giydim; Ah! ademdi çok belâ gördüm.
Hayat desen onu tattım; azab ender azab gördüm’’
Evet hakikî imanın verdiği izzetle hareket edenler, para kazanmak uğruna zillete düşmez, Resûlullah Efendimizin (asm) şu hadis-i şerifine azamî riâyet etmek lâzımdır: “Mü’minin kendisini zillete düşürmesi lâyık değildir.” (İbn-i Mâce, Fiten: 21)