Çok nam ve suretlerde kendini gösteren çok dam (tuzak) ve planlar istimal eden istibdadın bütün menfiliklerini teşhir eden Bediüzzaman, içimizde garip namlarla hüküm süren parça parça istibdatların hayatımızı nasıl zehirlediğini ifade ediyor.

Münazarat sadece idarenin demokratikleşmesi ve huzuru için değil, hayatımızın her alanına tesir ediyor. Mesela; “İstibdat tahakkümdür, muamele-i keyfiyedir, kuvvete istinat ile cebirdir, rey-i vahittir, suistimalata gayet müsait bir zemindir…” hakikatine aile hayatımız için de bakalım. Aile hayatımızdaki tahakkümler, keyfî muameleler, kendini tek karar verici bilmek olan rey-i vahid kararlar, aile hukukunu suistimal edici hareketler istibdat kaynaklı vaziyetlerdir.

İşte Münazarat’ı bu gözle okuduğumuz zaman, Münazarat’ın “her taifede onun sanatına ait bir nevi meşrutiyeti tevlid” ettiğini görüyoruz.

Her taifenin demokrasi sayesinde hukuku mahfuz kalıyor, korunuyor. Yoksa istibdattan kaynaklı havf (korku) ve cebrin tazyiki ile sindirilmiş, şevki ve neşesi kaçmış, istidatları körelmiş bir toplumun bırakın kendi hukukunu muhafaza etmeyi, hayatını bile muhafaza edecek kuvveti kalmıyor. Yine Münazarat’ta nazara verilen “Herkes harekât-i meşruasında şahane serbest olsun” hakikatinde müthiş bir hukuk dersi veriliyor. Demokrasilerde insanların meşru hareketlerinin kısıtlanamayacağının tam anlaşılması için sadece “serbest” olsun ifadesi yerine “şahane serbest olsun” ifadesi tercih edilerek, demokrasi içerisinde insanların meşru hareketlerini rahatça gerçekleştirebilmesinin önemi vurgulanıyor.

“Müsavatın (eşitlik) fazilet ve şerefte değil, hukukta olduğunu” ifade eden Bediüzzaman, içimiz deki farklı milletlerle hukuk zemininde buluşulacak birlikteliğe dikkat çekmekte, azınlık sorunu gibi önemli sorunların hukuktan doğan müsavatla çözüleceği manasındaki hakikatleri ifade etmektedir. 

Münazarat; idareden hukuka, hukuktan aile hayatına kadar her alanda demokrasi ve hürriyetin müşahhas bir aynası olarak bize kendini okutturuyor.