Güncel

Afrika’nın bile gerisindeyiz

Afrıkali bir general, Johannesburg’da katıldığı bir resepsiyonda duyduğu şu cümlelerle şaşkınlık geçirir: “Türkiye’de askerler hükümete hesap sorar, devletin gizli anayasasını onlar belirler, genelkurmay başkanı başbakana karşı sadece ‘sorumlu’dur. Protokolde savunma bakanının çok önünde olan genelkurmay başkanı, NATO savunma bakanları toplantılarına hiç katılmaz…” Afrikalı general, kısa bir sessizliğin ardından espriyi patlatır: “Ben de Türkiye’de asker olmak istiyorum!”

Çağdaş demokrasi yolunda önemli bir dönemeçten geçen Türkiye’de askerin rolü ve Genelkurmay Başkanlığı’nın Millî Savunma Bakanlığı’na ‘bağlı’ olmaması sık sık eleştiriliyor. Bazı Afrika ülkeleri bu alanda uygulama noktasında bile Türkiye’den daha demokratik bir konuma ulaştı. Birçok Afrika ülkesinde ise yasal olarak genelkurmay başkanları savunma bakanlığına bağlı durumda. Savunma uzmanları, Türkiye’deki mevcut durumu çağdaş demokratik normlar bakımından “kabul edilemez” buluyor.

Kara Kıt'a Afrika’da askerin rolü ve genelkurmay başkanlarının konumu genel olarak şöyle: 2010 Dünya Kupası’nda Afrika’nın gururu olan Gana’da savunma bakanlığı oldukça aktif çalışıyor. Kara, hava ve deniz kuvvetlerinden oluşan Gana ordusu, direkt savunma bakanına karşı sorumlu. Haritada birçok insanın yerini gösteremeyeceği Zambiya’da ordu, savunma bakanlığının onayı olmadan hareket edemiyor. Zambiya’ya komşu Angola’da da durum farklı değil. 110 bin askeri idare eden Angola genelkurmay başkanı, doğrudan savunma bakanına bağlı. Uzun yıllar iç savaş görmüş, darbeler ülkesi Fildişi Sahilleri’nde de ordu ilk önce savunma bakanlığına hesap veriyor.

Türkiye’nin bir dönem askerlerini eğittiği Gambiya’nın güvenlik güçlerini oluşturan piyade taburu, millî muhafızları ve deniz kuvvetleri savunma bakanlığının emrinde faaliyet gösteriyor. Darbe yaşamış Gine’nin ordusunu oluşturan kara, hava, deniz, jandarma ve cumhuriyet muhafızları, savunma bakanının emriyle hareket ediyor. Yakın zamana kadar beyaz azınlığın ırkçı rejimi altında inleyen Güney Afrika, ırkçı yönetimin bittiği 1994’ten hemen sonra dünyaya örnek gösterilecek bir demokrasiye geçmeyi başardı. Kışlasından çıkmayan ordu yeni dönemde yeniden yapılandırıldı. Ülkenin dış güvenliğinden sorumlu olan ordunun siyasete karışması söz konusu bile değil. Cumhurbaşkanı, kuvvet komutanlarından birini genelkurmay başkanı olarak atıyor. Genelkurmay başkanı, savunma bakanına bağlı olarak faaliyet gösteriyor. Ülkede askerlerin siyasete karışması bir yana, üniformalıları günlük hayatta görmek bile pek mümkün değil. İç çatışmalar ve darbelerle meşhur Afrika’nın büyük ülkesi Nijerya’da savunma bakanı ordunun bütün kurumlarından sorumlu. Uganda’da savunma bakanlığı, ulusal güvenlik ve savunma politikalarını oluşturarak bunların uygulanmasını sağlıyor. Uganda ordusu savunma bakanlığına bağlı. Sivillerde kayıtlı silâhlar da savunma bakanlığının sorumluluğu altında. Batı Afrika’nın ticaretle ünlenen ülkesi Senegal’de kara, hava, deniz ve jandarma birimlerinden oluşan silâhlı kuvvetler, ülkenin bağımsızlığından beri politikaya bulaşmadı. Senegal ordusu, sivillerin emrinde…

TÜRKİYE’DEKİ ASIL PROBLEM…

Türkiye’de protokolün 4. sırasında olan genelkurmay başkanları, birçok Batı ülkesinde ise ilk 20’ye bile giremiyor… Türkiye’deki mevcut durumu eleştiren İngiliz Kings College Üniversitesi Savunma ve Güvenlik uzmanı William Park, bunun demokrasiye büyük zarar verdiğini vurguluyor. William Park, hali hazırda Türkiye’de orduyu genelkurmay başkanlarının kontrol ettiğini hatırlatıyor. Ancak bu kontrolün Millî Savunma Bakanlığı uhdesinde olması gerektiğine işaret eden William Park, “Aslında genelkurmay başkanının savunma bakanına değil de başbakana karşı sorumlu olması Türkiye’de demokrasiye zarar veriyor olsa da, problemin ana kaynağı bu değil. Asıl problem, kendisine özerklik tanıyan, maddî kaynak sıkıntısı çekmeyen ve güçlü bir bürokrasiye sahip ordunun savunma bakanlığı yerine genelkurmay başkanı tarafından kontrol edilmesidir” diyor. Türkiye’deki mevcut siyasi ve askeri kültürün, iç politikada ağırlıklı rol oynaması için ordunun eline koz verdiğini ifade eden Park, “Bu, Avrupa demokrasisi ile kesinlikle uyumsuz bir durum” tespitini yapıyor.

12.08.2010