Mukabele

Mukabele kelime anlamı itibariyle ‘karşılaştırma, yüzleştirme, karşılıklı yapılan iş, karşılıklı yapılan okuma, camide Kur’ân-ı Kerim’i okuyup halka dinletmek, Ramazanda hafızların cemaat huzurunda Kur’ân okumaları’ anlamlarına gelmektir. Özellikle Ramazan-ı Şerif’te camilerde hafızların okuduğu Kur’ân-ı Kerim’in cemaat tarafından takip edilmesi olarak algılanan bir uygulamadır.

Edebiyatımızda da mukabele terimi; aralarında tezat ve tekabül bulunan şeyleri bir ibarede bulundurma diye tanımlanmıştır.1

“Mukabele”, Kur’ân tarihi ile ilgili bir terimdir. Hz. Cibril’in (as) her sene Ramazan ayında gelip Kur’ân’ı Hz. Peygamber (asm) ile karşılıklı müzakere etmelerini, birbirlerine okumalarını ifade eder.

Kur’ân’ın Allah tarafından indirildiği şekilde muhafazası, âyet ve sûrelerin tertibinin doğru olarak tesbiti ve bunun kontrolü için Hz. Cibril (as), her sene Ramazan ayında, bir rivayete göre Ramazan ayının her gecesinde Hz. Peygamber’e (asm) gelirdi. Hz. Peygamber (asm) Kur’ân âyetlerini Cibril’e okurdu. Buna “arz” denir. Aynı âyetleri, mukayese için, bir de Cibrîl (as) okurdu ki, buna da “mukabele” denir.

Kur’ân, Hz. Peygamber’e âyet âyet nazil olduğundan her âyetin yeri, hangi sûrenin neresine yazılacağı Cibril (as) tarafından bildirilirdi. Resûl-i Ekrem (asm) de vahiy kâtiplerine bu şekilde yazdırır, hafızlar da buna göre ezberlerdi. Kur’ân böyle özel bir itina ile ezberlenir ve yazılırken; Cibril (as) her senenin Ramazan’ında Resûl-i Ekrem’e (asm) gelir, nâzil olan âyetler müdârese ve tekrar arz edilmek sûretiyle takrir edilirdi.2

Hz. Cebrail’in (as) Hz. Peygamber’e (asm) Kur’ân’ı her sene arz etmesinin gayesi, Allah’tan Peygambere vahy edilen Kur’ân’ı kendisindekiyle karşılaştırmasıdır. Bu maksat için Hz. Peygamber (asm), ömrünün son yılı içinde Kur’ân’ı Cibril’e (as) iki defa arz etti. Cibril (as) de Kur’ân’ı onunla böylece iki kere mukabele etti.

“Mukabele”, Kur’ân’ın yazılması ve hafızlar tarafından ezberlenmesi dışında her sene tekrarlanan, üçüncü ve önemli bir “koruma garantisi” niteliği taşımaktadır. Bu “Zikri (Kur’ân’ı) biz indirdik, O’nun koruyucusu da elbette Biziz”3 âyetinin Asr-ı Saâdet’te gerçekleşmiş, bugün de devam etmekte olan bir mu’cizesinden başka bir şey değildir.

Ramazan ayında nazil olan Kur’ân’ın okunmasının özellikle Ramazan’da kat kat mükâfatlandırılacağı müjdesi, Müslümanların bu ayda en çok Kur’ân’la meşgul olmalarına sebep olmuştur. Bu sebeple “Kur’ân ayı” olan Ramazan’da cami ve evlerde “mukabele”ler okunur, hatimler yapılır.

Aslı, Cibril’in (as) Kur’ân’ı Hz. Peygamber’e doğru tesbiti ve korunması için okuması olan “mukabele”, Müslümanlar arasında köklü bir gelenek hâlinde günümüze kadar gelmiştir. Bu gelenek, bugün de bütün canlılığıyla sürdürülmektedir. Kur’ân okuma bilsin, bilmesin, Müslümanlar dinlemek sûretiyle huzur bulmakta ve sevap ummakta; okuyan hafızlar, özellikle Kur’ân ezberlemeye çalışan gençler de cemaat huzurunda okuyarak egzersiz yapmış olmaktadırlar. Mukabele sûretiyle Kur’ân okuyup dinlemenin başkalarını Kur’ân okumaya teşvik etmesi, okuyan ve dinleyenler üzerinde ruhî bir sükûnet meydana getirmesi, sevap kazandırması gibi bir çok faydası vardır. Ancak para karşılığında okumak ve okutmak caiz değildir.

Osmanlılar zamanında da özellikle ikindi namazından sonra mukabele okunurdu.

Kur’ân, hükümleri öğrenilip anlaşılmak ve tatbik edilmek için gönderilmiştir. Bu bakımdan “mukabele”, okunan âyetlerin kısa açıklaması yapılarak dinleyenleri bilgilendirmek açısından iyi bir fırsattır. Ehil kişiler tarafından belli bir program dahilinde bu uygulanırsa, İslâmî bilgi ve kültür düzeyinin yükselmesine önemli katkıda bulunabilir.

Dipnotlar:

1- Tâhiru’l-Mevlevî, Edebiyat Lügatı, 102., 2- Sahih-i Buharî Muhtasarı Tecrid sarih Tercümesi, c.7, s. 316., 3- Hicr Sûresi, 15/9.

halil.elitok@ yahoo.com.tr

HALİL ELİTOK Emekli İl Müftüs

25.08.2009