Merkez Bankaları Serüveni

Salı günü Merkez Bankası 18 Mart 2010 tarihinde gerçekleştirdiği toplantıya yönelik Para Politikası Kurulu Toplantı Özetini yayınladı.

Bu özetin muhtevasından bahsetmeden önce çok kısa bir şekilde merkez bankaları değişim sürecine değinmek istiyorum.

Dünyadaki bütün devletler birçok ekonomik hedefler ortaya koyarlar. Nitekim bunlar arasında en büyük ekonomik hedefler; büyüme, ödemeler dengesi ve fiyat istikrarıdır.

Bu hedefler iki politika altında yürütülür. Para politikası ve Maliye politikası… Konumuz olan para politikaları Merkez Bankaları tarafından yürütülür. Temel hedef fiyat istikrarı…

Stockholm Bankasının banknot ihraç etmesiyle ortaya çıkan ve İngiltere Merkez Bankası ile tarih sahnesinde gerçek mânâda kimliğine kavuşan Merkez Bankaları geçmişte birçok serüvenden ve de denemelerden geçmiştir.

İlk olarak Merkez Bankaları bünyesinde parayı altın standardına bağladılar. Altın karşılığında banknot bastılar. Faizi altınla kontrol ettiler. Altın alarak faizleri yükselttiler, altın satarak faizleri düşürdüler…

Daha sonra Bretton Woods sisteminde durakladı bütün keynesyen görüşler. Durağın sahipleri ABD ve İngiltere. Dünya konjonktüründe söz sahibi olmaya başlayan ABD altın stoklarının büyük kısmını da bünyesinde bulunduruyordu artık. Dolayısıyla altın dolara endekslendi, bütün ötekilerin paraları da dolara…

Petrol fiyatlarının aşırı artışıyla 1970’li yıllarda şoklandı bütün ekonomiler. Bu şok beraberinde birçok değişikliği de getirdi. Ekonomik durgunluğu önlemek amacıyla Merkez Bankaları gevşek para politikasına yöneldiler. Fakat bu süreç aksine enflasyonu körüklemişti. Altına bağlanan sabit kur da fayda etmiyordu artık. Dalgalı kura geçilmişti. Konjonktürün sahiplerinin kurduğu sistem Bretton Woods çökmüştü.

Temel hedef olan fiyat istikrarına ulaşmada ara hedef olarak parasal büyüklükler denendi. Bu ara hedefin akabinde nihayet günümüzde uygulanan kısa vadeli faizlerin en temel araç olduğu enflasyon hedeflemesi stratejisine geçildi.

Krizin meydanda boy göstermesiyle bütün ülkeler piyasaları canlandırma adına ellerini ceplerine attılar. Sorunlu krediler satın alındı, harcamalar yapıldı, destek ve teşvikler arttı, bütçeler açık verdi. Merkez bankaları da bu yörüngede faizleri düşürerek piyasayı fonlamaya çalıştı.

Bu noktada şöyle bir tehlike karşımıza çıkıyor. Eğer piyasada dolaşan para üretimden fazla ise yüksek talebin etkisiyle fiyatlar artıyor, fiyat istikrarı bozularak enflasyon körükleniyor. Bu durumda temel hedef olan fiyat istikrarını korumak üzere Merkez Bankaları tekrar devreye giriyor. Piyasadaki fazla fonu çekmek için ve aşırı talebi dengelemek amacıyla faizleri kademe kademe yükseltmeye başlıyor.

Para Politikası Kurulu Toplantı Özeti

Merkez Bankamız krizin başlamasıyla 2008 yılının son çeyreğinden itibaren faizleri kademe kademe indirerek piyasaya likidite sağlamıştır. Bu konuda Merkez Bankamızın öngörülerinde başarılı olduğunu rahatlıkla söyleyebilirim. Talepteki canlanma fiyat istikrarını bozmadığı sürece faizlerin yükselişe geçmeyeceği ifade edilen özette enflasyonun durumu, enflasyon artışının sebepleri ve Merkez Bankasının fiyatlar genel seviyesinde artış olması durumunda sergileyeceği tutum vurgulanmış.

Şubat ayında yıllık enflasyon yükselerek yüzde 10,13 olmuştur. Bu artışta gıda fiyatlarındaki yükseliş özellikle olumsuz hava şartlarının etkisiyle sebze fiyatlarındaki artış ve et fiyatlarındaki yükseliş etkili olmuştur. Ayrıca enerji, alkollü içecekler ve tütün fiyatlarındaki artışlar bu yükselişi tetikledi. Bu malların dışında kalan tüketim malları % 2.17 gibi düşük orandadır. Dış talepte toparlanma ve iç talepte canlanma tam olarak gerçekleşmediği için şimdilik enflasyon tehlike oluşturmamaktadır. Merkez Bankasının öngörülerine göre 2010 yılının son çeyreği ve 2011 yılının ilk aylarında baz etkisi ve gıda fiyatlarındaki oynaklığın etkisinin azalmasıyla enflasyon rakamları hedeflenen seviyelere gelecektir.

Enflasyon bütün ülkelerin kâbusu… Türkiye yüzde 100’den fazla oranlarda enflasyon çamurundan geçmiş bir ülke. Fiyat istikrarı zedelenmiş bir ülkede olanları geçmiş dönemlerde hep birlikte yaşadık. Fiyat istikrarı ekonominin balansı ve bu balans Merkez Bankasının uyguladığı politikalarında yalnız bırakılmayarak Maliye Politikalarının da desteğiyle varlığını korur…

GİRAY ŞAN [email protected]

02.04.2010