Myanmar'da Birinci Dünya Savaşı'nda esir düşen askerlerinin gömüldüğü Thayet kasabasındaki şehitlik TİKA tarafından yaptırıldı.

18 Mart 2015 Çanakkale Deniz Zaferi'nin 100'üncü yıldönümü ve Şehitleri Anma günü. Binlerce kişi Çanakkale'deki şehitleri arıyor, savaş sırasında vefat eden dedelerinin mezarlarını ya da anıtları ziyaret ediyor.

Türkiye'dekilerin yanısıra dünyanın da çeşitli yerlerinde Türk Şehitlikleri var.

İngiltere'den Japonya'ya kadar pek çok şehitlik nasıl korunuyor? Dünyadaki Türk şehitliklerinin bakımını kimler ve nasıl yapıyor; bu şehitliklerin peyzajından, mezar taşlarının temizliğine varıncaya kadar hangi kurum ve kuruluşlar sorumlu? Bu konuda görüşlerine başvurduğumuz iki kurum var; Milli Savunma Bakanlığı ile Türk İşbirliği ve başbakanlığa bağlı Koordinasyon Ajansı Başkanlığı TİKA.

Sorularımızı yazılı olarak yanıtlayan Milli Savunma Bakanlığı (MSB), kendi sorumluluğunda yurt içinde 183, yurt dışında 27 ülkede 59 şehitlik bulunduğunu belirtti. Bu şehitliklerin büyük bakım, onarım, tadilat işleri; İnşaat Emlak ve NATO Güvenlik Yatırım Dairesi Başkanlığı’na bağlı 12 Bölge Başkanlığı tarafından yürütülüyor. Açıklamada ayrıca küçük büyük bakım, onarım, tadilat işlerinin Garnizon Komutanlıkları tarafından da yapıldığı belirtiliyor.

Yurtdışındaki şehitliklerin bakım işleri ise askerî ataşelikler kanalıyla yürütülüyor. Yemen, Estonya, Malta, Myanmar’da askerî ataşelik bulunmadığı için şehitlikler ile ilgili işler büyükelçilikler doğrudan devreye giriyor.

Al Jazeera Türk, yurtdışındaki bazı şehitlik ve anıtların nasıl korunduğunu ve bakımının nasıl yapıldığını araştırdı, işte bazı örnekler:

Bosna Hersek’ten Myanmar’a

TİKA da yurtdışındaki Türk şehitlikleri ile ilgili olarak devreye giriyor. Kurum genel olarak kapsamlı restorasyon ve anıt inşası gibi konularda çalışmalarını sürdürüyor. TİKA, 2010 yılında Bosna Hersek’teki Prusac Şehitliği’nin restorasyonunu yaptı. Donji Vakuf Belediyesi’ne bağlı Prusac Köyü’nde bulunan şehitliğin onarımı, kentin “kardeş belediyesi” olan İnegöl ve Donji Vakuf belediyeleri arasındaki görüşmelerde gündeme geliyordu.  İnegöl Belediyesi Şehitliğin onarımını üstleneceğini Donji Vakuf Belediyesi’ne taahhüt etti. İnegöl Belediyesinin TİKA’dan talebi doğrultusunda projenin finansmanını İnegöl Belediyesi karşıladı. Onarım çalışmalarını da TİKA üstlendi.

2014 yılında Myanmar'da Thayet Kasabası'nda bulunan Türk Şehitliği’nin onarımını yapan TİKA burada bir de anıt inşa etti. Birinci Dünya Savaşı'nda esir düşerek bu ülkeye götürülen Osmanlı askerlerinin buradaki 5 ayrı mezarlıkta gömüldüğü biliniyor. 

Güney Kore'deki Türk Şehitliği, Busan kentinde bulunuyor.

Avusturya’ya şehitlik

TİKA, 1664 yılında Osmanlı-Avusturya Macaristan İmparatorlukları arasında gerçekleşen savaşta vefat eden Türk askerleri için yeni bir anıt inşa edilmesi için harekete geçti. Avusturya'nın Mogersdorf kasabasında 1664 yılında Osmanlı ordusu ile Avusturya-Macaristan, Almanya ve Fransa orduları arasında cereyan eden Raab Suyu savaşı neticesinde vefat eden askerlerin hatırasına dikilen anıtların bulunduğu belirtiliyor.  

TİKA, Türk şehitler anısına dikilen anıtın diğer anıtlara kıyasla daha mütevazı kaldığını düşündüğünden, savaşın 350’nci yılı anma etkinliklerine yetiştirilmek üzere anıtın yenilenmesi çalışmalarını başlattı.

Osmanlı askeri Hindistan’da yatıyor

Milli Savunma Bakanlığı, yurt dışındaki şehitlikler ile ilgili olarak 1999 yılında kapsamlı bir çalışma yaptı. Bakanlığın internet sitesinde de yayınlanan bu çalışma, dünyanın çok çeşitli bölgelerinde ağırlığını birinci dünya savaşında vefat eden Türk askerlerin yattığı şehitlikleri tek tek anlatıyor. Bir dönem Osmanlı Devleti sınırlarında olan ama bugün başka ülkelere ait yerler dışında, daha uzak coğrafyalarda da şehitlikler mevcut.

Tarihte dünyanın çok farklı ülkelerinde, İngiltere’den Hindistan’a çok sayıda Türk askeri bazen savaş alanında çarpışırken, bazen de esir düştüğü ülkenin topraklarında eceliyle vefat eden. Öldükleri toprağa gömüldüler. Hindistan’daki Bellary Türk Şehitliği bunlardan biri. Birinci Dünya Savaşı’nda Süveyş ve Irak cephelerinde İngilizlere esir düşen ve çalıştırılmak üzere Hindistan’a getirilen Osmanlı askerleri, burada çeşitli hastalıklar, zehirlenme ve esir kamplarında çıkan çatışmalar sonucu vurularak öldü. Buradaki şehitlikte yatan askerlerin kimlikleri tespit edilemedi. Şehitliğin bakımından Delhi Askeri Ataşeliği sorumlu.

İngiltere’deki kara, deniz ve hava şehitlikleri

1850 yılında iki Osmanlı Firkateyni eğitim amacıyla yaptıkları seyir sırasında resmi olarak Portsmouth Deniz Üssü’ne ulaştı. İki geminin personelinden 22 denizci burada iklim koşulları ve çeşitli hastalıklar nedeniyle vefat etiti. Önce Haslar/Portsmouth hastane bahçesine defnedilen askerlerin cenazesi, 1902 yılında Clayhall Deniz Askerî Mezarlığı’na nakledildi. Buradaki şehitliğin bakımından Haslar Kraliyet Hastanesi sorumlu.

İngiltere’deki tek şehitlik bu değil. 1943 ile 1945 yılları arasında Türk Hava Kuvvetleri bu ülkedeki eğitim uçuşları sırasında kayıplar verdi. Teğmen rütbesinde 30 havacı subay pilotluk eğitimi için 1943 gittikleri İngiltere’de, 1945 yılına kadar uçuşlarda biri karacı 15 pilot teğmen şehit oldu ve Brookwood Hava Mezarlığı’na defnedildi. Bu mezarlığın bakımını İngiliz Milletler Topluluğu Savaş Mezarları Komisyonu CWGC üstlendi.  

Man Adası’nda, Patrick kilisesinin arka bahçesindeki mezarlıkta Birinci Dünya Savaşı sırasında İngilizlere esir düşen ve eceli ile ölen l-yedi Osmanlı askeri, 1916 yılında Man Adası Türk Kara Şehitliği’ne gömüldü. Buradaki mezarlığın bakımı da CWGC tarafından yapılıyor.

Japonya’da Ertuğrul Şehitliği

Ertuğrul firkateyninin batışı pek çok kitaba, belgesel filme konu oldu. 1887 yılında Japon İmparatoru Meiji’nin emriyle bir savaş gemisinin İstanbul’a yaptığı dostluk gezisinin ardından, Ertuğrul Firkateyni iade-i zityaret için 1889 temmuzunda yola çıktı. Ziyaretin ardından dönüş için seyre başlayan Ertuğrul, tayfuna yakalanarak, 19 Eylül 1890 günü Oşima Adası civarında kayalara çarparak battı. Kazadan 69 personel kurtulmayı başardı, 553 personel ise vefat etti. Denizcilerin cesetleri geminin çarparak battığı Funakora kayalıklarının karşısındaki bir tepeye gömüldü ve çevre halkı buraya şehitlerin anısına bir anıt yaptırdı. Şehitliğin bakımından Tokyo Askeri Ataşeliği sorumlu.

Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti'nin katıldığı savaşlarda vefat edenlerr dünyanın dört bir yanında yatıyor. Adı geçen ülkelerin yanı sıra Almanya'dan Güney Kore'ye kadar çok sayıda şehitlikte yatanlar, Osmanlı Devleti ve Türkiye'nin o ülkelerde bıraktığı bir tarih, unutulmayacak bir anı olarak orada duruyor.