HASTALIK DEĞİL FARKLILIK

Down Sendromu tedavi edilen bir hastalık değil, genetik bir farklılık. İnsan vücudunda bulunan kromozom sayısı 46 iken, down sendromu olan bireylerde bu sayı 47. Hafif veya orta seviyede zihinsel ve fiziksel gelişim geriliğine sebep oluyor. Ancak aile, çevre ve okul çocuğun gelişiminde çok etkili. Erken yaştan itibaren eğitimle down sendromlu bireyler de çalışma hayatına katılıp, bağımsız ya da yarı bağımsız hayatlar kurabiliyorlar. Kesin veri olmamakla birlikte, dünyada 6 milyon, Türkiye'de 100 bin down sendromlu olduğu tahmin ediliyor. 

* * *

Üzerinde ‘finans ve muhasebe’ yazan kapı kalabalık bir ofise açılıyor. Masalarında oturmuş onlarca insan harıl harıl çalışıyor. Bunlar biri de 20 yaşındaki Uğur Can Çaylak. Önündeki faturaları ayırıyor. Teknoloji marketindeki küçük ev aletleri reyonunda  Cansu Ecem Sulakçı ise rafları düzenliyor, müşterilere ürün özelliklerini anlatıyor. Uğur Can ve Cansu’nun ortak özelliği iş sahibi, bağımsız bir hayat kurabilen down sendromlular olmaları. Onların hikâyesi, önyargılar olmayınca engellerin de olmadığının kanıtı.  

Uğur Can Çaylak ve Cansu Ecem Sulakçı Down Sendromu Derneği’nin projesi sayesinde işe başladılar. Dernek, iki buçuk yıl önce hayata geçirdikleri projeyle bugüne kadar 26 Down Sendromlu gencin iş sahibi olmasını sağladı.

Bağımsız Yaşam Akademisi de kuruldu

Dernek,  BİMEKS ile ortaklaşa yaptığı projeyle İstanbul, Ankara, Gaziantep, Adana ve Bursa’daki 9 Teknopark mağazasına 9 Down Sendromlu genci işe yerleştirerek başladı.  Projenin başlaması BİMEKS’in Genel Müdürü Arif Bayraktar'ın, down sendromlu olan oğlunun mağazalardan birinde çalışmaya başlamasıyla oldu. Bayraktar, dernek ile irtibata geçti ve böylece daha çok gencin istihdamı sağlandı. Hatta bir adım daha ileri gidilerek "Bimeks Down Türkiye Kariyer ve Bağımsız Yaşam Akademisi" kuruldu. Dokuz down sendromlu genç burada ücretsiz eğitim alarak, iş hayatına hazırlanıyor.

Zaman ilerledikçe gençlerin çalıştığı yerler  bu teknoloji mağazasıyla da sınırlı kalmadı. 26 genç,  gıda sektöründen konaklama sektörüne kadar altı firmada çalışıyor. 

"İşi duyunca sevindim "

Çalışan  gençlerden biri de Uğur Can Çaylak. Çaylak  yaklaşık  bir ay önce,  büyük bir catering  firmasının  muhasebe departmanında çalışmaya başladı. Gelen faturaları ayırıyor, bilgisayara giriyor. 20 yaşındaki Çaylak daha önce ailesinin onun için açtığı, Kocaeli’ndeki aktar dükkânında çalışıyordu. Eğitim hayatı boyunca akranlarıyla birlikte kaynaştırma eğitimi alan ve liseden mezun olan Çaylak,  iş teklifi gelince çok sevindiğini söylüyor:

"Dükkânda bazen sıkılıyordum. Bu işi duyup İstanbul’a geleceğimi duyunca sevindim. İyi ki gelmişim diyorum. Tedirgin olmadım.  Okul hayatımda da hep arkadaşlarımla ilişkilerim iyiydi."

Evinde tek başına ilk gece 

Çaylak, ilk maaşıyla ehliyet kursuna yazılmayı istediğini anlatıyor. Maaşının diğer yarısını da 11 yaşındaki kardeşi için biriktireceğini söylüyor. İş yerinde buluştuğumuzda, bir gece önce, ailesinin onun için İstanbul’ta tuttuğu evde  ilk kez tek başına kalmıştı.  Uyandığında yanında anne babası yoktu. O sabahla ilgili olarak "Herkesin yalnız kalmak hoşuna gider. Ben de yayıldım doğrusu evde. Ancak sürekli aradılar" diyor gülerek.

İnsanların zihin yapıları engelli 

Çaylak’ın babası Sinan Çaylak oğullarıyla gurur duyduklarını söylüyor. İşle birlikte oğlunun hayatında pek çok değişiklik olduğunu anlatıyor:

"Uğur Can, engelliler için yapılan KPSS sınavına girdi ve 79 puan aldı. Zihinsel engelli çocuklar zihinsel engeli olmayanlarla aynı sınava giriyor. Ona karşın oğlum çok iyi bir puan aldı ve ama bir yere yerleştirilmedi. Biz de evde oturmasın diye dükkan açtık. Esnaflık yapsın insanlara iletişimi kopmasın istedik.  Onun vermiş olduğu öz güvenle başladı bu yeni işine de. Bir ayda bile değişklikleri görüyoruz. Sorumluluk almayı öğrendi. Eskiden  sabah kalkmayan çocuk, saatini kurup kendi uyanıyor ve işine gidiyor. Çocuklarımızda ego, art niyet yok. Çok verimli işler çıkarıyorlar. İşyerlerindeki insanlarda onları gördükçe çocuklarımızın değil  kendi zihin yapılarının engelli olduğunu fark edebilirler."

"Tuhaf bakışları takılmıyorum"

İş hayatına adım atan gençlerden biri de 23 yaşındaki Cansu Ecem Sulakçı. O da lise mezunu. 6 aydır bir teknoloji mağazasında çalışıyor. Küçük ev aletleri, oyuncak ve sağlık ürünleri bölümünden sorumlu. İşini çok seviyor. Hem iş arkadaşlarıyla mutlu olduğunu hem de müşterilerle arasının iyi olduğunu anlatıyor. Sulakçı, hayatı boyunca zaman zaman karşılaştığı ‘tuhaf’ bakışlara iş yerinde maruz kalmadığını söylüyor:

"Okul hayatımda da bazen tuhaf bakıyorlardı. 'Deli, salak' diyorlardı kimi zaman. Muhattap olmuyordum. Dışarda da bakan olursa ‘belki başka sebepten bakıyor benimle alakası yok’ diye düşünüyorum. Takılmıyorum bunlara. "

Sulakçı, heyecanla tost makinası, süpürge sattığını anlatıyor. Günün birinde iş yerindeki müdür olmayı istiyor. İlk maaşıyla kendine telefon ve ayakkabı aldığını anlatan, Sulakçı, kazandığı parayla evde katkı sağladığını anlatıyor gururla.

"Ön yargılarımız kırılıyor"

Çaylak ve Sulakçı’nın iş arkadaşları da birlikte çalışmaktan memnunlar. Uğur Can Çaylak’ın iş arkadaşlarından Fayat Canlı,  "Nasıl yapacak işleri diye tedirgindik biraz. Ama zamanla o bizi, biz de onu tanıdık. İşini çok iyi yapıyor. Hepimizin kafasında kalıplaşmış önyargılar olabiliyor. Yardım temelli yaklaşabiliyoruz. Ben de onu kırmaya çalışıyorum. Aynı ortamda çalışınca bunlar da değişiyor" diye konuşuyor.  Sulakçı’nın  müdürü Özkan Miralem ise "Cansu çok verimli. Müşteri ile çok güzel ilişkiler kuruyor" diyor.

Zihniyet değişiyor

Dernek,  firmalara ulaşarak iş imkânlarını da artırmak için çalışıyor.  İşe başlamadan ve iş sırasında da iş koçu hem down sendromlu çalışanla hem de diğer çalışanlarla birlikte ve takipte oluyor. Down Sendromu Derneği İş Koçu Selver Yolver, işe yerleştirecekleri gençlerden önce işi öğreniyor,  down sendromlu gence ayrıntılı bilgi veriyor. Ayrıca iş yerindeki herkese farkındalıklarını artırmak için eğitimler veriyor. Yolver, genellikle bir haftada iş yerlerinde ön yargıların kırıldığını söylüyor:

"O da bizim gibiymiş, benim  yaptığımı yapabiliyor diyenler oluyor. İş arkadaşlarının tutumları ve farkındalık düzeyi çalışan genci çok etkiliyor. Bir iş yerinde gencimizden sürekli makas alıp , çocuk gibi davranıyorlardı. Bundan rahatsız oluyordu. Çünkü o da diğerleri gibi yetişkin. Bunu anlattık, düzeldi.  Bazı yöneticiler rahat davranabiliyor. Sosyalleşsin diyor, yaptığı işe çok önem vermiyor. Oysa yetişkin bir birey iş yerinde çalışır, ona da öyle yaklaşılması gerekiyor. Zihniyet değişmeye başladı.  Başka firmalara örnek oldu proje. Ancak yine de  ‘ben bu çocuğun yaptığı işin altına imza atmam’ diyen yöneticiler de var. "

Haber: Umay Aktaş Salman