Yeni Türkiye’nin kuruluşuna zemin hazırlayan en önemli hadiselerden biri olan Erzurum Kongresi, 7 Ağustos 1919 tarihi itibariyle sona erdi.
Erzurum’u Sivas Kongresi takip etti. Her iki kongrede alınan kararların takibi ve tatbiki için ayrıca bir Heyet-i Temsiliye seçildi. Bu heyetin ikamet ve faaliyet merkezi olarak da Ankara’da karar kılındı.
Bütün bu faaliyetlerin öncülüğünü yapanların başında, aynı zamanda birer ordu komutanı olan Kâzım Karabekir ile Ali Fuat Cebesoy gelir... Bilâhare, hâsıl olan bütün iyiliklerin, şereflerin ve kahramanlıkların kendisine mal edilen M. Kemal, kısa süre önce lağvedilen 9. Ordu müfettişi olup, onun emri altında savaşabilecek durumda herhangi bir ordu veya askerî birlik yoktu.
* * *
İşgal altındaki vatanın kurtuluş plânını ilk hazırlayan kişi ise, hiç tereddütsüz Karabekir Paşa’dır.
Bizâtihi kendisinin kaleme almış olduğu Günlükler’inde, gün gün aynen şunları yazmış:
11 Nisan 1919 Cuma: Selâmlığa (Sultan Vahdeddin ile görüşmeye) gittim. Huzurda kabul buyuruldum. Genç kumandanların bir an evvel Anadolu'ya tayinini tekrar rica ettim. Silâhlar toplanıyor, felâket dedim. İltifat ve duâ ettiler. (Not: Bu arada, bir hususî görüşme de gerçekleşiyor. Padişah, tam bir itimat ile Karabekir'in millî mücadeleye atılmasını arzu ve talep ediyor. MLS)
İzzet, Cevat, Şevket Turgut Paşaya: Şarkta millî mukavemet esaslarını kuracağımı söyledim... M. Kemal Paşa’yı ziyaret ettim. Hasta yatıyordu. Ameliyat yaptırmış. Anadolu'ya geçip fiilî uğraşmaktan başka çare kalmadığını söyledim. Behemehâl gelmelerini anlattım. Münakaşa ettik.
12 Nisan 1919 Cumartesi: (İstanbul’dan Trabzon’a) Hareket. Gülcemal Vapuru ile akşama kalktık. Kız Kulesi ile Selimiye arasında demirledik. Geceyi vapurda geçirdik. İtilâf (İngilizler) kontrol edecek!
Şark'taki plânımı yaverlerime anlattım: Kolordular (K)
K.1 İstanbul: Daima değişir.
K.2 Edirne: Cafer Tayyar Bey.
K.3 Sivas: Refet, Salahattin Bey.
K.12 Konya: Fahrettin Paşa.
K.13 Diyarbekir: Cevdet Bey.
K.15 Erzurum: Kâzım Karabekir.
K.14 Balıkesir: Yusuf İzzet Paşa.
K.17 İzmir: Ali Nadir Paşa.
K.20 Ankara. Ali Fuat Paşa.
* * *
Trabzon’a 19 Nisan’da ayak basan Karabekir, yapılanları anlatmaya devam ediyor:
19 Nisan 1919 Cumartesi: Trabzon... Sabahtan evvel sakit ve lâtif bir havada Trabzon’a vardık. Yeni vali Galip Beyle birlikte sâhile çıktık. Kıta-i muntazıra ve memurîn ve erkân ve ahaliyi selâmladık. Belediyeye gittik. Vali Beyle birlikte belediye namına verilen ziyafette idik. Yemekten sonra İstanbul’a hareket etmek üzere olan Şehzâde Miralay Cemaleddin Efendiyi ziyaret ettim. Orada dedim ki: "Bugün iş Mehmet’in süngüsünün ucundadır. Ben ve ordum bu uğurda öleceğiz ve kuvvetle milletin hakkını alacağız. İstanbul’daki İtilâf donanması bugün bostanlardaki korkuluk gibidir. Ermenileri ise, bir hamlede ezmek hiçtir."
* * *
23 Temmuz’da başlayan Erzurum Umumî Kongresi, alınan tam bağımsızlık kararlarından sonra 7 Ağustos’ta (1919) sona erdi.
“Şarkî Anadolu Vilayetlerinin Erzurum Kongresi Beyannamesi” başlığı altında alınan 10 maddelik karar metninin baş kısmında zikredilen şu ifadeler son derece mânidar: “Bismillâh. ...Kendini en yakın ve kanlı tehlikeler karşısında gören Şarkî Anadolu Vilayetlerinin, mukaddesatını bizzat muhafaza gayesiyle, her taraftan vicdan-ı millîden doğmuş cemiyetlerin iştirâkıyle yapılan Erzurum Kongresi, 7 Ağustos 1335 (1919) tarîhinde mesaisine son vererek, Allah'ın lütfuyla aşağıdaki kararları almış oldu.”
* * *
Erzurum’da yapılan kongre tarihi öncesi ve sonrasını da, yine Karabekir’in hatıra notlarından takip ederek bitirelim...
26 Mayıs 1919: Erzurum'daki kararım: Askerî ve millî teşkilât imha edilemez. Silâh, cephane ve sâire teslim edilemez. Herhangi bir mıntıkaya taarruz, umumî müdafaaya bizi mecbur eder... Bu kararımı kolordulara tâmim (ilân) ettim. M. Kemal ile Rauf Bey kabul etti.
23 Haziran 1919: Amasya’dan 23’te yazılan üç maddelik şifreyi aldım. Üçüncü maddesi garip; Bolşevik olmaya karar veriyorlar. Bereket benim 17 Haziran’daki ikazım bir emniyet sübabı olmuş...
(NOT: Amasya'da meğerse bir ara "Rusya gibi biz de Bolşevik olalım" fikri ağır basıyor. Karabekir Paşa, daha sonraki yıllarda Günlük'teki bu hatıraya şu notu düşüyor: "Gazi, Nutkunda bunlardan hiç bahsetmiyor.")
10 Temmuz 1919: Kemal Paşa’nın kongreye alınması münakaşası ve reyim ile alınması, kabul edilmesi.
23 Temmuz 1919: Erzurum Kongresi'nin resmî küşadı/açılışı... Kemal Paşa üniforma ve kordonuyla giriyor, kürsüye çıkıyor. Gümüşhane murahhası (delegesi) Zeki Bey "Paşa! Evvelâ üniformayı ve kordonunu at, ondan sonra kürsüye gel! Millî kuvvet, askerî tahakküm şekline girmesin" diyor.
7 Ağustos 1923: Meclis'te Halk Fırkası içtimaı. (CHF toplantısı.) Gazi Paşa, Nutkunda "Sivas Kongresi esastır" dedi. Erzurum Kongresi’ni Balıkesir Kongresi ile bir tuttu! Muhaliflerin daha Sivas Kongresi’nde Amerika mandası taraftarı olduklarını söyledi! (Nefret ve hayret!)
***
@salihoglulatif:
İnsanlar birbirine karşı tam hür oldukça, Allah'a karşı hakkıyla kul olabilir ancak.