Kültür-Sanat

Dede Efendi’den öğrenecek çok şey var…

Geçen haftaki yazımızda müziğimizin zirve ismi Hammâmizâde İsmâil Dede Efendi’den kısmen bahsetmiştik. Gelin bu hafta da yerimizin el verdiğince Dede Efendiyi anlamaya çalışalım. 29 Kasım 1846 yılında 69 yaşında vefat ettiğinde merhum bestekâr, ardında yüzlerce sevilen beste, ilâhî, ayini şerif bırakmıştı. Ben pek çok müzik toplantılarında Dede Efendi’nin hayatından örnek vermeye gayret ederim. Çünkü o sadece Türk Müziğinin zirvesi değil, aynı zamanda inanmış bir Müslümandır. Yenikapı’daki Mevlevî Dergâhı’na devam edip 1001 gün yani yaklaşık 3 yıl süren çile’sini tamamlayıp ’Dede’ olmuştur.

Enteresan bir hayat çizgisi vardır Dede’nin. Doğum günü Kurban Bayramının birinci günü olan Dede Efendi ne zaman vefat etmiştir dersiniz? Yine Kurban Bayramının birinci günü. Nasıl vefat etmiştir derseniz; Hac vazifesini ifa ederken yakalandığı kolera hastalığı sebebiyle. Kabri ise Hazreti Hatice Validemizin ayak ucundadır. Şu tevafuka, şu nimete bakar mısınız? “Efendim İslâm dininde müziğin yeri var mıdır?” diyen, ahkâm kesen bazılarına Dede Efendi’yi tanımalarını, okumalarını tavsiye ederim. Bir insanın hem inanmış bir mü’min, hem de müzikte zirve olunabileceğinin en güzel örneği Dede Efendi’dir.

Bir hatıra

Dede Efendi, çilede iken Buselik makamında ‘Zülfündedir benim baht-ı siyahım’ adlı şarkısını bestelemişti. Bu şarkı İstanbul’un mûsikî meraklıları arasında yayıldı. Hayatında tekkeye adım dahi atmamış mûsikî meraklılarının gelip ‘Derviş İsmail varmış, görmek isteriz’ talepleri Şeyh Nutki Dedeyi rahatsız etti. Üstelik Enderun san’atkârları da şarkıyı padişah huzurunda okudular. Adı sanı duyulmamış bir delikanlıdaki istidadı hemen sezen Üçüncü Selim derviş namzedi İsmail’le görüşmek istedi. Padişah musahiplerinden bir ağa Yenikapı’ya gelerek Şeyh Nutki Dede’nin huzuruna çıkar ve Sultan Selim’in iradesini tebliğ eder. Şeyh:

-İrade-i şahaneleri baş üstüne. Ancak İsmail çilededir. Gece hariçte kalamaz. İstirham ediyorum, her halde akşam ezanından evvel dergâha iade edilsin ki, çile kırılmasın, emeklerine yazık olur, der.

Musahip Ağa, İsmail’i alarak Topkapı Sarayı’na götürür. Sultan Selim, İsmail’i gece dergâha yetiştirmek için hemen kabul eder. Buselik şarkıyı iki defa üst üste okutur. Dikkatle dinler. Bir kese atıyye (bir kişiyi teşvik etmek için verilen altın, gümüş para veya mücevher) vererek refakat altında Yenikapı’ya geri gönderir. İsmail akşam ezanına bir saat olduğu için yol üzerindeki annesinin evine uğrar. Keseyi Rukiyye Hanım’a vererek :

- Anneciğim hamamı satıp parasını harcadığım için bana darılmıştın, bak işte pîrim (Hz. Mevlânâ) bana ne ihsan etti! der.

Ali OKTAY

02.12.2008

Gönülden Dile

“Yüzelli yıl sıradağlar birer birer yücelir

Ve âkıbet Dede’nin anlı şanlı devri gelir.

Bu mûsıkiyi o, son kudretiyle parlattı,

Ölünce ülkede bir muhteşem güneş battı. ”

Yahya Kemal BEYATLI

02.12.2008

Bir Beste: Rast Kâr-ı Natık

Güfte: İzzet

Beste: Dede Efendi

Rast getirip fend ile sayd etti hümayı

Düşdü o dem hatıra bir beste Rehavi

Şu’le gerek nağme-i Nikriz’e giderken

Vardı gönül Pençgeh’e etti kararı.

Anda durup, eyledi Mahur’u temaşa

Düm de re lel la ile gösterdi Neva’yı

Şavk ile Uşşak’a varıp bu dil-i mehcur

Eyledi tanbur ile bir nağme Beyati

Sonra Nişabur’a kadem basdı o yerde

Semt-i Nihavend’den alıp ol meh-i tabı

Bu gece ah-u figanım çıkdı Nühüft’ e

Vakt-i Saba’ya varıcak sardı miyanı

Etdi gönül çare kılıp Çargeh okundu

Aldı ele nayı hemen tuttu Dügah’ı

Saydı Hüseyni’de tamam nağmeyi bir bir

Eyliyecek sazı eda devr-i Hisar’ı

Oldu muhayyer o güzel başladı cevre

Buse için eyliyecek gizli niyazı

Kuy-i Hicaz’a varacak payine düşdüm

Etti o Şehnazile bir kere nigâhı

Rahatülervah ile kıldı bana İzzet

Bir kere koyvermedi ol Bestenigâr’ı

Şevk –ı Irak’la verilen nağmeye revnak

Evc ile etti bu gönül hayli makamı

Kâr-ı Natık: Türk Müziğinde oldukça uzun ve bestelenmesinin de büyük ustalık istediği eserlerdir. Makamın isminin geçtiği her mısra, bu makamda bestelenir. Dede Efendi’nin Rast Kar-ı oldukça meşhurdur.

02.12.2008

“Dinle Neyden” Konya’yla buluştu

Filmin galasına Konya Valisi Osman Aydın, Konya Büyükşehir Belediye Başkanı Tahir Akyürek, İl Kültür ve Turizm Müdürü Mustafa Çıpan filmin oyuncularından Metin Hara, Gülşah Şahin, Emin Olcay, filmin süpervizörü Yücel Çakmak ve çok sayıda dâvetli katıldı.

MEVLÂNÂ’NIN 735. Vuslat Yıl Dönümü Etkinlikleri kapsamında gösterime girecek olan ‘’Dinle Neyden’’ filminin galası Konya’da yapıldı.

1-17 Aralık 2008 tarihleri arasında gösterilecek Dinle Neyden filminin galası Kule Site Avşar Sinemaları’nda gerçekleştirildi. Konya Valisi Osman Aydın, filmin galasında Mevlânâ’nın 735. Vuslat Yıl Dönümü Etkinliklerini Dinle Ney’den isimli filmle açıldığını söyledi.

Kültür hayatında önemli bir yer tutacağına inandığı filmin yapımcılarına teşekkür eden Aydın, Mevlânâ’nın hayatından kesitler sunan bu eserin millî kültürün bir parçası olacağını kaydetti.

Konya Büyükşehir Belediye Başkanı Tahir Akyürek, filmde Mevlânâ’nın hayatından kesitlerin anlatıldığını belirterek, san'ata katkı sağlayanlara teşekkürlerini dile getirdi. Fizikî olarak her şeyin yapılabileceğini, ancak kültür hayatında etkili olmanın zor olduğunu belirten Akyürek, ‘’Şeb-i Arus etkinlikleri yarından itibaren başlıyor. Şeb-i Arus ülkemizin vitrinidir. Kültür hayatımıza renk katmasını temenni ediyorum. Film 17 gün boyunca Mevlânâ Kültür Merkezi’nde ücretsiz olarak izlenebilecek’’ dedi.

Akyürek, konuşmaların ardından filmin oyuncularına ney hediye etti.

Filmin galasına, Vali Aydın ve Büyükşehir Belediye Başkanı Akyürek’in yanı sıra İl Kültür ve Turizm Müdürü Mustafa Çıpan, Meram Belediye Başkanı Refik Tuzcuoğlu, filmin oyuncularından Metin Hara, Gülşah Şahin, Emin Olcay, filmin süpervizörü Yücel Çakmaklı ve çok sayıda dâvetli katıldı. Konya / aa

02.12.2008