“Gayr-i müslim birisi, İslâm ülkesinde rais olabilir mi?” meselesine devam ediyoruz: “Meşrûtiyet, hakimiyet-i millettir; hükûmet hizmetkardır. Meşrûtiyet doğru olursa, kaymakam ve vali reis değiller, belki ücretli hizmetkarlardır. Gayr-i müslim, reis olamaz, fakat hizmetkar olur.” (ESDE, Münazarat, s. 189.)
Şimdi bu cümlelerin özetini verelim: Demokraside hakimiyet milletindir ve halife, reis milletin kendisidir. Yetkisini meclis, şûra, parlamenter sistem veya referandumla kullanır. Meşrutiyet/demokraside milletin kahir ekseriyeti Müslüman olan ülkede hakim, âmir ve reis milletin kendisidir. Devlet yapılanması, hükümet, yönetim sistemine doğru ve tam meşrutiyet/demokrasi; adâlet, meşveret ve kuvvetler ayrılığı prensiplerine dayalı müstakim bir yapılaşmada “reislik, memurluk ve amirlik”-hangi makam olursa olsun-“reis ve hakim” değil, “ücretli hizmetkâr”lardır. Şeriata göre, gayri müslim hizmetkâr olarak istihdam edilebilir.
Zaten, şu sosyolojik bir hakikattir: “Zaman cemaat zamanıdır.” Bu sadece ibadet veya dini mesele ve hizmetlerde değil; ilim, sanat, teknoloji, ticaret, idare, devlet yönetimi, hatta spor (oyunlarda) bile geçerli. Eskiden işleri şahıs; bugün ekip, cemaat, şirket ve meclislerle yürütülüyor. Ona göre, artık dini hizmetleri, halife, şeyhülislam değil, Meşihat (din işlerini yürüten diyanet makamı, ilmi meclis) yürütmeli:
“Bundan sonra, bizzarure, hilâfeti temsil eden Meşihat-ı İslâmiye ve Diyanet Dâiresi hem âli, hem mukaddes hem ayrı, hem nezzare olacaktır. Şimdi hâkim şahıs değil, efkâr-ı amme (kamuoyu, çoğunluk) olduğu için, onun nevinden şahs-ı mânevî bir fetvâ emini ister. İşte şu hâkimin fetva emîni, Meşihatta, mezahib-i erbaadan (dört hak mezhepten) kırk elli ulemâ-i muhakkik bir meclis-i mebusan-ı ilmiye teşkiliyle şahs-ı mânevîleri, öteki şahs-ı mânevîye (Hilâfeti temsil eden Millet Meclisine) fetva eminlik edecektir. Yoksa hâkim ve müftü bir cinsten olmazsa, biri birinin lisânını anlamazlar. Zîrâ, şahs-ı vahit (tek şahıs) şahs-ı mânevîyi kandıramaz ve tenvîr edemez.” (Münazarat, Enstitü/internet, s. 80.)
Halkın %33,2’si Budist, %18,8’i Hristiyan, %14’ü Müslüman, gerisi diğer dinleri oluşturduğu ve tam bir demokrasi ülkesi Singapur’da “Hem ülkesinin hem de dünyanın ilk başörtülü Müslüman Cumhurbaşkanı Halime bin Yakub, 13 Eylül 2017 tarihi itibarıyla 8.’ci devlet başkanlığına seçilmiştir.” (internete, Singapur’un cumhurbaşkanı kim, diye yazın…)