İnsan Hayatının Başlangıcı 

Kur’ân, insan hayatını bezm-i elestle başlatıyor. Yani hayatımız ruhlar âleminde yaratıldığımızda, Rabbimizin “Ben sizin Rabbiniz değil miyim?” sorusuna “Elbette Rabbim! Sen bizim Rabbimizsin.”1 şeklinde cevap verdiğimiz gün başlamıştır. 

Anlaşılıyor ki, insan hayatının başlangıcı Rabbine şehadet ettiği ve O’nu Rab kabul ettiği gündür. Başlangıçtaki bu şehadet ve kabul, en sondaki kıyamet günü için önemli bir delil olacaktır. 

Bediüzzaman ibadeti de bu temel argümanlarla tanımlıyor: İbadet,“insanın yüzünü… müntehâdan mebde’ye çeviren bir hayt-ı vuslat yahut mebde’ ve müntehâ ortasında bir nokta-i ittisâldir.”2 Namaz, başlangıçtaki şehadet ile kıyametteki şehadetin kesiştiği noktadır. 

İnsan Bir Yolcudur

“İnsan bir yolcudur.”3 diyen Bediüzzaman, yolculuk güzergâhını şöyle çiziyor: “o yolculuk ise, âlem-i ervâhtan, rahm-ı mâderden, sabâvetten, ihtiyarlıktan, dünyadan, kabirden, berzahtan, haşirden, Sırattan geçer bir uzun sefer-i imtihandır.”4  

Bu güzergâhları sıralayacak olursak:

1- Âlem-i ervah: Bezm-i elestten ana rahmine düşünceye kadar geçen evremiz.  

2- Rahm-i mader: Ana rahminde bulunduğumuz anlar.   

3- Sabavet: Dünyaya geldikten itibaren âkıl ve baliğ yaşı da denilen teklif çağına kadar geçen dönemimizdir. Bu dönemde teklife ve sorumluluğa hazırlıklar vardır. Bu dönem yaklaşık on beş yaşa kadar geçen dönemdir.  

Teklif ve Sorumluluk Gençlikle Başlıyor

4- Gençlik5: On beş yaştan itibaren yaklaşık yetmiş yaşına kadar devam eden, aslında kendi içinde de erken gençlik, gençlik ve yetişkinlik gibi iç evreleri bulunan uzunca bir dönemdir. Yaklaşık on beş ile kırk yaşları arasını erken gençlik ve gençlik; kırk ile yetmiş yaş arasını ise yetişkinlik evrelerine ayırmak mümkündür. Her üç evrede de giderek artan bir yoğunlukta teklif ve sorumluluk yükü vardır. İnsan imtihandadır. Yapıp ettiklerinin bütün mesuliyeti kendisinindir. Günahı da, sevabı da kendisi yüklenir. Her adımından sorumludur. Faydalandığı her nimet hesaba dönüktür.  

5- İhtiyarlık: Çilesi zordur, eziyetlidir; ama sabredilirse nurludur. Teklif ve sorumluluk devam eder. İmanlı ihtiyarlığın farkı bu dönemde yaşanır. İnsan bu dönemde kendisini ahirete daha çok mal eder ve ahirete daha çok hazırlanır. Gençliği iffet, edep ve ibadetle geçmişse, aynı sevabı –eziyetleri ve sıkıntıları dolayısıyla yapamasa dahi- bu dönemde de almaya devam eder. Gençliği gafletle geçenlerin, bu dönemde yaptığı tövbe ve istiğfar kendisini rahmete ve mağfirete daha çok yaklaştırır. 

Teklif Ölümle Beraber Bitiyor

6- Ölüm, kabir ve berzah. Bedenle ruhun ayrıldığı noktadır. Teklif ve sorumluluk bitmiştir.  

Günah defterini kapatan, sevap defteri açık salih ruh, bedenin ağırlığını kabirde bırakıp uçmaya başlar. Salih ruh bezm-i elestteki sözüne sadık kalmışsa burada güler. Salih ruh müntehayı ve Cennetin kokusunu burada hisseder. 

7- Haşir: Ruh ve beden yeniden birleşmiş, diriliş gerçekleşmiş ve insan Allah’ın huzurunda kıyama geçmiştir. Burası mead ve müntehadır; dönülüp gelinen son noktadır. Çetin hesap yeridir. Bezm-i elestte verdiği söze sonradan gösterdiği sadâkat, burada serinlik, kolaylık, af ve mağfiret olarak kendisine döner. Pişmanlıkla, “Meğer peygamberler doğru söylemişler!” sözü burada söylenir. Rahmete, mağfirete ve şefaate susamışlık had safhadadır. Adalet de, rahmet de tecelli eder. 

8- Sırat ve ebed: Salih insanın kurtulduğu, felâha ve saadete erdiği ve yüzünün ilk defa kaygısızca güldüğü diyarlardır. Salih insan için gam ve keder artık kalmamıştır.  

Dipnotlar: 1- Araf Sûresi: 172. 2- Sözler: 327. 3- Mesnevî-i Nuriye: 189. 4- Sözler: 35. 5- Mesnevî-i Nuriye: 189.