Gıybetin Tarifi

Gıybetin tarifini Peygamber Efendimiz’den (asm) dinleyelim: “Gıybet, din kardeşinin yüzüne karşı söyleyemediğin şeyi arkasından söylemendir.”1

“Gıybet, din kardeşini hoşlanmayacağı bir şekilde anmandır.”2

Gıybet hakkında Kur’ân da hükmünü açıkça bildirmiştir: “Ey îman edenler! Zannın çoğundan sakınınız. Zîra zannın bir kısmı günahtır. Bir birinizin günahını araştırmayınız. Bir kısmınız bir kısmınızı gıybet etmesin. Sizden biriniz ölü kardeşinizin etini yemekten hoşlanır mı? Ondan tiksinirsiniz!”3

Şu halde, emir şudur: Bir Müslüman’ın kusurları, onun olmadığı yerde başkasının yanında tartışılmayacak, araştırılmayacak, soruşturulmayacak. Konuşulan kimselerin onu tanımamaları, orada onun gıybetinin yapılabileceği anlamına gelmiyor.

Gıybetin Caiz Olduğu Durumlar Var mıdır?

Saîd Nursî Hazretleri dört durumda gıybetin caiz olduğunu, günahının olmadığını bildirir. Bunların içinde “tanınmamak” yoktur. 

Bu sınıflar özetle şunlardır:

1- Birisi, zarar gördüğü birisinden hakkının alınması için, onu, görevliye veya ilgiliye şikâyet edebilir.

2- Kendisiyle ortak iş yapılmak istenen kişinin mesleğe yatkınlığı, iş kabiliyeti, tutumluluğu, güvenilirliği, huyu, suyu... vs. ile ilgili olarak sıhhatli bilgi elde etmek maksadıyla soruşturmak caizdir.

3- Tahkir, tezyif veya teşhir maksadıyla değil, adı veya başka sıfatı bilinmeyen bir kişiyi, onu tanımayanlara tarif etmek ve tanıttırmak maksadıyla “topal adam”, “gözlüklü genç”, “eli yaralı olan”, “aksakallı”, “kırmızı saçlı”, “mavi eşarplı” gibi vasıflandırmalar gıybet sayılmaz. Ancak bu vasıflandırmalar hakâret etme, alaya alma, hafife alma ve teşhir etme gibi maksatlar taşıyorsa, tanımayanların yanında da olsa gıybettir ve haramdır.

4- Fâsık-ı mütecâhir olan, yani fenâlıktan sıkılmayan, yani işlediği seyyiâtla iftihar eden, zulmünden lezzet alan, utanmayan, Peygamber Efendimiz’in (asm) ifâdesiyle, “açıkça günah işlemekten hayâ etmeyen”4 kimselerin bu açık günahlarını kendileri olmadığı yerlerde konuşmak gıybet değildir.

Bu kimseler hakkında garazsız olarak ve sırf hak ve maslahat için arkadan konuşulabilir. Buna izin var. Fakat bunların dışında, Müslümanın, tanınmak veya tanınmamak ayırımına gidilmeden, gıybeti yapılmamalıdır. Çünkü ateşin odunu yiyip bitirdiği gibi, gıybet de salih amellerin sevabını yer bitirir.5

Hüsn-ü Zan İle Gıybet Farkı

Müslüman’ın davranış ve hareketlerini iyiye yormak ise hüsn-ü zandır ve sevaptır.

Gıybet ile hüsn-ü zannı her ikisini de tanımak için mukayese etmemiz gerekirse: Müslüman’ın hareketlerini kötüye tevil etmek gıybet, iyiye tevil etmek hüsn-ü zandır. Veya Müslüman’ı arkadan çekiştirmek gıybet, arkadan davranışlarında aslında yanlış anlaşıldığını, niyetinin kötü olmadığını, öyle yapmak istemediğini... vs belirtmek ve iyiliğine şahitlik etmek hüsn-ü zandır. Ya da yarısı dolu bir bardağın boş kısmını gösterip “bardağın yarısı boştur!” demek gıybet; dolu kısmını gösterip “yarım bardak su var!” demek hüsn-ü zandır. Gıybet haramdır. Hüsn-ü zan helâldir.

Yukarıdaki âyette sakınılması emredilen “zannın çoğu”ndan maksat gıybettir. Müslümanların birbirlerinin gizli ve özel hallerini ve günahlarını araştırmaları ve birbirlerini çekiştirmeleri haramdır. Çünkü öyle günahlar vardır ki, kul ile Rabb’i arasında bir sırdan ibârettir. Kul pişman olmuş; Rabb’i setretmiştir, yani örtmüştür. Kul nedâmet duymuş; Rabb’i bağışlamıştır. Kul tövbe yapmış; Rabb’i affetmiştir. Üçüncü bir şahsın araya girip, kulun günahlarını tek yanlı ve keyfî olarak deşifre etmesi İlâhî hikmete, irâdeye, rahmete, inâyete, mağfirete ve muhabbete uygun değildir. Cenâb-ı Hakk’ın bir ismi Settâru’l-Uyûb’tur ve bu isim kullarının günahlarının gizli kalmasını ve ifşâ edilmemesini iktizâ eder. Gıybet ise bu İlâhî sır ve hikmetle bağdaşmaz ve çelişir.

Çünkü gıybet, günahı ifşâdan başka bir şey değildir. Günahların ifşâsında zâten hiçbir feyiz ve kemâlât yoktur.

GÜNÜN DUASI

Ey kusurlardan münezzeh bulunan! Ey kendisinden başka İlah bulunmayan! Ey dilediği kulunu Cehennemden kurtaran Allah’ım! Eman ver bize! Gıybet etmekten ve gıybet edilmekten; iftira etmekten ve iftiraya uğramaktan; su-i zan etmekten ve su-i zanna maruz kalmaktan muhafaza eyle! Bizi gazabına uğramaktan kurtar! Âmin.

Dipnotlar: 1- Câmiü’s-Sağîr, 4/1489. 2- Câmiü’s-Sağîr, 3/1242. 3- Hucûrât Sûresi, 49/12. 4- Câmiü’s-Sağîr, 4/1550. 5- Mektûbât, s. 267, 268.