Son yıllarda Afrika’da etkinliği arttıran sözde Cihatçı örgütlerin uyguladıkları şiddet ve hükümetlerin gıda ihtiyacı, ilaç yetersizliği, yoksulluk, vb. sorunlara çözüm üretememeleri ile eski sömürge gücü Fransa’nın desteklediği kukla askerî rejimlerin baskısı Mali’de 2020’de, Burkina Faso’da 2022’de ve Nijer’de 2023’te gerçekleştirilen darbelerin nedenlerindendir.
Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu ECOWAS’ın üç ülkede seçimler yoluyla bir an önce sivil yönetime geçişleri savunduğu iddia edilmişti. Ancak baskılar sonuçsuz kaldı. Çünkü Mali, Burkina Faso ve Nijer “28 Ocak 2024’te ECOWAS’tan çekildiklerini duyurdular”.
ECOWAS’ın “yabancı güçlerin etkisi altında, kuruluş ilkelerine ihanet ederek üye devletler ve halklar için sözde Cihatçı örgütlerle mücadelede kendilerine yardım etmediğinden tehdide dönüştüğünü” ileri süren ve ECOWAS’tan ayrılan Mali, Burkina Faso ve Nijer yönetimleri, 28 Ocak 2024’te ülkelerinin “Sahel Devletleri İttifakı”nı kurmuşlardı.
Bununla birlikte Mali, Burkina Faso ve Nijer’de gerçekleştirilen darbeler sonucunda, Fransa üç ülkeden Büyükelçilerini ve askerî birliklerini peyder pey geri çekmişti. Fransa’dan doğan boşluk ise, Rusya tarafından askerî ve siyasî olarak dolduruldu (Yeni Asya, 12.09.2020, 12.08.2023, 19.08.2023, 22.08.2023, 10.02.2024).
Diğer taraftan Burkina Faso Dışişleri Bakanı Karamaoko Jean Marie Traore’nin “yetersiz donanıma sahip Sahel ordularının bağımlılıklarını azaltmak için içsel yeteneklerini geliştirmek istedikleri” beyanıyla Türkiye, İran ve Fas’ın bölgeye ilgisinin arttığı değerlendiriliyor.
“Türkiye’nin siyasî, ekonomik ve askerî alanlardaki ilgisi, bölgede sömürge geçmişi olmamasına temellendiriliyor. Ayrıca Türkiye’nin ilgili alanlarda ilişkilerini geliştirmesi “ortak tarih, kültür ve din” başta olmak üzere “kimlik yani Yumuşak Güç politikası” çerçevesinde değerlendiriliyor.
Şimdilik bölgeden çekilen “Fransa’nın yerine, kendisini konumlandıran Rusya’nın, darbeyle iktidara gelenlerle ilişkilerini geliştirdiği” biliniyor.
İran ise, bölgede “kentsel planlama projeleriyle” öne çıkıyor. Tahran, Burkina Faso’yla “enerji, şehir planlama, yüksek öğretim ve inşaat” gibi çeşitli sektörlerde işbirliği anlaşması imzalamıştı. Ayrıca İran’ın Ocak 2024’te Mali’de iki üniversite kurduğu haberlere yansımıştı. Birde İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin 2023’teki Afrika gezisinde “Afrika ülkelerinin sömürgeciliğe karşı direnişlerini ve uyanışlarını övmüştü”. Bu bağlamda Tahran’ın bölgeye “devrimci dil, Üçüncü Dünya politikası ve anti-emperyalist” mantıkla yöneldiği tanımlanıyor. Ancak İran’ın yaptığı anlaşmaları destekleyecek ve sürdürebilecek mâlî imkânına şüpheyle bakılıyor. Birde İran’ın zenginleştirilmiş uranyum ürettiği malûm. Dolayısıyla “Nijer’in hâl-i hazırda Fransız Orano şirketince işletilen dev uranyum rezervlerine, İran’ın ilgi duyması” kuvvetle muhtemeldir. Yani İran’ın, Nijer’le geliştireceği ilişkilerin sonraki aşamasında uranyuma yöneleceği ihtimal dahilindedir.
Fas da “liman, karayolu ve demiryolu altyapısını” karayla çevrili Mali, Burkina Faso, Nijer ve Çad’ın kullanımına sunmayı planlıyor. Böylece Fas, zikredilen ülkelerin Atlantik Okyanusu’nun ticarî yollarına” erişimine aracılık yaparak ekonomisini geliştirme peşindedir. Bu hususta Fas’a Nijer’in daha yakın durduğu biliniyor.
Türkiye bölgeyle “kimlik ve Yumuşak Güç politikası”yla ilgilenirken; İran “enerji, şehir planlama, yüksek öğretim ve inşaat” sektörleri üzerinden siyaset geliştiriyor. Fas ise, hinterlandındaki ülkelerin Atlantik’e çıkış noktası olma niyetinde. Rusya’nın da Türkiye, İran ve Fas’ın bölgeye yönelik girişimlerine nasıl net pozisyon alacağı düşündürücü.
Şimdi Türkiye, İran ve Fas’ın Mali, Burkina Faso, Nijer ve Sahel bölgesinde daha büyük rol için rekabetleri söz konusu.