Bugünlerde başı terörle dertte olan İngiltere’nin, vaktiyle plânlı şekilde yapmış olduğu kışkırtmalar sonucu, 1916 yılı Haziran’ında Osmanlı'ya karşı Hicaz'da büyük bir ayaklanma hareketi zuhûr etti.
Yaklaşık ört yıl kadar süren Birinci Dünya Savaşının tam ortalarına gelinmişti ki, Osmanlı'nın aleyhine bölge genelinde yeni bir harekât başgösterdi.
Bu harekâtın adı, tarih kayıtlarına "Hicaz İsyanı" şeklinde geçti.
İsyanın başında Mekke Şerifi Hüseyin görünmekle birlikte, arka planda kışkırtıcılık görevi yapan ve Arapları iğfal eden, bölgedeki İngilizlerdi. Yani, hadise doğrudan “İngiliz Siyaseti” patentini taşıyordu.
* * *
Tâ 1517'den Dünya Savaşının başladığı 1914 yılına kadar da Osmanlı'dan kopmayan ve özerk statüde de olsa Hilâfete bağlı bulunan Hicaz (Arabistan), ne yazık ki İngilizlerin kışkırtması neticesinde, adım adım Osmanlı'dan önce soğudular, ardından, baş kaldırdılar ve ittifaka en çok ihtiyaç duyulduğu bir zamanda Hilâfet/Saltanat merkeziyle büsbütün ihtilâfa düştüler.
Bazı Arapların, küffara aldanarak bu hale düşmesinin şüphesiz bazı önemli sebepleri var. Bunların başında ise, Osmanlı Türklerinde baş gösteren dinde lâkaytlık ve örfen, ahlâken, hatta irfânen Avrupalılaşma hareketleriydi.
Gariptir ki, Avrupalıların başını çeken İngilterenin bölgedeki casusları da aynı yönde propagandalarda bulunarak Araplarla Türkleri birbirinden soğutmaya çalıştılar. Sonunda, maalesef muvaffak oldular.
Dünya Harbinin kızıştığı vetirede Osmanlı'dan ayrıldığını açığa vuran Mekke Şerifi Hüseyin, İngilizlerin askerî desteği ve büyük para yardımları sayesinde bölge üzerindeki hakimiyetini (krallığını) ilân etti.
Suudi Arabistan, yani Hicaz Bölgesi, o gün bugündür Türkiye'ye mesafeli olup ecnebi siyasetinin tesiri altında bulunuyor.
Ne var ki, mesele birden bire bu hale gelmedi. Hadiselerin, bir de gizliden yürütülen arkaplân boyutu var. Biraz da ona bakalım.
Vehhabilik ve İngiliz casusu
Büyük Britanya’nın (İngiltere) İslâm dünyasını çökertmeyi hedef alan politikaları, tâ 1700’lü yılların ilk çeyreğinde uygulamaya konuldu.
Sömürgeler Bakanlığı bünyesinde çalışan binlerce casus, çeşitli kılık ve kisveler altında Osmanlı coğrafyasının gözde şehirlerine, beldelerine vazifeli olarak gönderildi.
İşte, 1710’da en kritik, en hassas noktalara gönderilen o casuslardan biri de Mr. Hempher’dir.
Bu yaman casusun vazife sahası İstanbul, Kahire, Basra ve Hicaz Bölgesidir. (Bkz: Mr. Hempher’in Casusluk Faaliyetleri; Ferşat Yayınları)
* * *
Amirleri, Mr. Hempher’in genel strateji itibariyle iki ana noktaya odaklanmasını istemiş:
Bir: Sömürgeleştirilmiş yerleri elimizde tutmaya çalışmak;
İki: Geri kalan yerleri ele geçirmeye çalışmak.
Bu casus, ikinci kategorideki bölgelerde görevlendiriliyor. Bu da, Osmanlı Devletinin hakim olduğu topraklar demektir.
Casus, kendisine verilen görevleri bihakkın ifâ etmeye çalışıyor. Bu cümleden olarak, görev alanındaki bütün merkezlere uğruyor. Buralarda yıllarca araştırma yapıyor. Ara ara Londra’ya gidiyor. Gerekli raporları ve ilâveten verilen görevleri alıp tekrar vazifesinin başına dönüyor.
* * *
Mr. Hempher, kısa zamanda bazı başarılar elde ediyor. Bununla hem kariyer yapmış oluyor, hem de yüksek makam ve ücretlerle taltif ediliyor... Bu arada, en büyük başarıyı Hicaz’da göstermiş oluyor.
Müslümanlığı kabul etmiş bir mühtedi kılığıyla, Selefilerin Vehhabilik damarını depreştirmeye muvaffak oluyor. Bu hareketin öncüsü olan Muhammed bin Abdülvahab’ı (1703-92) rahatlıkla kafa-kola alarak, artık her işini onunla birlikte yürütmeye çalışıyor.
Böylelikle, 1737’de ilk Vehhabilik hareketi patlak veriyor ve Osmanlı’ya karşı Hicaz bölgesinde boy göstermeye başlıyor.
İngiltere, Vehhabilik hareketini asırlarca desteklemeye devam etti. Bu desteğini, özellikle 1916-18 yıllarında zirve noktasına taşıyarak, koca Hicaz Bölgesini Osmanlı’dan bütünüyle koparmayı başardı.
Bediüzzaman Said Nursî’nin bu mesele hakkındaki şu değerlendirmesi son derece dikkat çekici: “Sâdattan olan Şerif-i Mekke, Ehl-i Sünnet ve Cemaatten iken, zaaf gösterip, İngiliz siyasetinin Haremeyn-i Şerifeyne müstebidâne girmesine meydan verdi. Nass-ı âyetle, küffârın girmesini kabul etmeyen Haremeyn-i Şerifeyni, İngiliz siyasetinin, Âlem-i İslâmı aldatacak bir sûrette, merkez-i siyâsiyesi hükmüne getirmesine yol verdi...” (Mektubat: 354)
Evet, Haziran 1916’da, Hicaz’ın elden gitmesinin, ayrıca böyle bir arkaplân senaryosu var.
***
@salihoglulatif:
Sömürgeci İngiliz Siyasetinin ana temâsı şu idi: Büyük Britanya'nın huzur ve selâmeti için, İslâm dünyasının huzursuz edilmesi lâzım.