Çanakkale’deki kara savaşları, Nisan ayının (1915) sonlarında başladı. İşgal kuvvetlerinin 25 Nisan günü Anzak Koyunda yapmış olduğu çıkarma harekâtının ardından, çatışma gitgide bütün Gelibolu’ya yayıldı.
Boğazda kazanılan zaferden sonra, Çanakkale’deki kara savaşları da kazanıldı. Lâkin, bu kısım için belirlenmiş bir “zafer günü” yoktur.
Bilinen ve çeşitli etkinliklerle her yıl kutlanan tek zafer günü 18 Mart tarihidir.
Ne var ki, zaferin 100. yıl dönümünü teşkil eden bu sene, dikkat çekici bir değişikliğe gidildi ve resmî kutlamaların 24 Nisan’a tehir edilmesine karar verildi.
Bu noktadaki “hikmet-i hükûmet”i tam olarak bilemiyoruz. Dolayısıyla, bu hususta şimdilik herhangi bir değerlendirme, yahut sorgulama cihetine gitmeyi düşünmüyoruz.
Sadece bir tek durum tesbiti noktasında şunu ifade etme gereğini duyuyoruz: Net ve gerçek zafer tarihi olan 18 Mart günü, Çanakkale Zaferinde M. Kemal’in olmadığı, dolayısıyla tarih kayıtları itibariyle de onun bu zaferin şerefine dahil edilemeyeceği bir tarihtir.
Zira, M. Kemal’in bölgeye intikali, zaferden tam tamına beş gün sonra olup, tarih itibariyle 23 Mart 1915’tir.
İşte, sırf onu da dahil etmek için, bu sene bir tarih değişikliği cihetine gidildiğine dair kuvvetli zanlar, tahminler, kanaatler var.
Gerçi, yüzde yüz yalan yere evvelki yıllarda da aynı yola tevessül ediliyordu. Fakat, tarihin gerçek akışını bilenlerin nazarında bu durum pek sakil kaçıyordu ve orta yerde kabak gibi sırıtıyordu.
Muhtemelen, bu tarz uydurmasyona daha fazla katlanamadılar ki, yüz yıllık kutlama geleneğinde bir değişiklik yapılarak, zafer programının 36 günlük bir tehirle icra edilmesine karar verilmiş oldu.
Her ne ise... Bu vesile ile, o günlerde yaşanan gelişmelerin seyrine şöyle kısacık bir nazar gezdirelim.
Sekiz-dokuz aylık muharebe
Haftalarca bütün kuvvetiyle yüklendikleri Çanakkale Boğazını geçemeyen müttefik işgal kuvvetleri, bölgeyi yine de terk edip gitmediler. Ege açıklarında bekleyip, yeni bir taarruz plânını yaptılar.
Nihayet, 25 Nisan günü Gelibolu Yarımadasına asker çıkararak kara harekâtını başlatmış oldular.
Gerek deniz ve gerekse kara savaşlarında yurdumuza karşı taarruza geçen düşman birliklerinin başını İngilizler çekiyordu. Bundan dolayı denilebilir ki, Çanakkale Cephesindeki savaş, İngilizler'in Çanakkale'ye gelmesiyle başlar ve yine İngilizler'in Çanakkale'den ayrılmasıyla sona erer.
Gariptir ki, Birinci Dünya Savaşının sona erdiği 1918 yılı Kasım'ında güvenlik maksadıyla Çanakkale Boğazını geçen ve hemen ardından İstanbul Boğazını kontrol altına alan ve bu bahane ile İstanbul'u işgal eden müttefik kuvvetlerin başında yine İngiliz askeri ve donanması bulunuyordu.
* * *
Bir başka ifade ile söylemek gerekirse, 1915 Mart'ında Çanakkale Boğazını geçemeyen ve geçemeyeceğini anlayan İngiltere liderliğindeki müttefik kuvvetleri, asıl hedefleri olan İstanbul üzerindeki emellerinden vazgeçmediler. Şanslarını bu kez karada denemeye giriştiler. Karaya 70 bin kişilik bir karma (İngiliz, Fransız, Anzak...) askerî kuvvet çıkarttılar.
25 Nisan günü başlayan Gelibolu kara savaşlarında, taraflar arasında çok şiddetli çarpışmalar yaşandı.
Osmanlı tarafı, 18 Mart’ta kazandığı zaferden dolayı yüksek bir moral gücü elde etmişti.
Düşman taarruzu karşısında, Çanakkale'de 5. Ordu teşkil edilmiş ve başına da Alman asıllı general Liman Von Sanders getirilmişti.
Bu "küçücük kara parçası"nda, zaman zaman göğüs göğüse çarpışmalar yaşanıyordu. Taarruzlar, Ağustos ayında had safhaya çıktı. Kasım ayına gelindiğinde ise, düşman taarruzu gevşemeye ve gerilemeye başladı.
1916 yılı Ocak ayında, düşman askerinin hemen tamamı Gelibolu mıntıkasından ayrılarak, mağlubiyet içinde yurdumuzu terk etti.
Çanakkale Savaşındaki kayıplar: Aşağıdaki rakamlar kesin olmamakla birlikte, şimdiye kadar yapılan araştırmalar neticesinde ortaya çıkan kesine en yakın rakamları ifade ediyor.
Ülke: Ölü + Yaralı = Toplam
İngiltere: 21.255+52.230=73.485
Fransa: 10.000+17.000=27.000
Avustralya: 8.709+19.441=28.150
Y. Zellanda: 2.721+4.852=7.553
Hindistan: 1.358+3.421=4.779
..............................................
Toplam: 44.072+97.037+141.109
.................................................
Osmanlı: 86.692+164.617= 251.309
@salihoglulatif: Yüz yıldır 18 Mart’ta idrak Çanakkale Zaferi kutlamaları, bu sene 36 gün tehir edilerek farklı bir tarihe alındı. Bu radikal değişiklik, bir takım istifhamları da beraberinde getirdi.