Bugünkü konumuz, iki ayrı tarihte vuku bulmuş iki farklı hadise.
Tarih kronolojisine göre, bunlardan birincisi “Ba’de harabi’l-Basra” şeklinde darb-ı mesel hükmüne geçen meşhûr Basra şehrinin elden çıkması ve Osmanlı’dan koparılması; ikincisi ise, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk defa uygulanan “Koalisyon Hükûmeti”nin kuruluş safhası.
Kısaca ve sırasıyla bakalım...
Basra'nın elden gidişi...
Hayatî meselelerde geç kalmışlığın en acı ve acıklı bir ifadesidir "Bâ'de harabi'l-Basra", yani "Basra harap olduktan sonra..."
İşte bugün, ne acıdır ki, bildiğimiz o gerçek Basra'nın madden ve bilhassa mânen harap oluşunun yıl dönümüdür.
Basra, II. Dünya Harbi çerçevesinde, 21 Kasım 1914 tarihinde İngiliz kuvvetleri tarafından işgal edilerek Osmanlı idaresinden kopartılmış oldu.
Ve Basra, o gün bugündür, bir türlü tam hür olamadığı gibi, ecnebi işgalinden de başını tamamiyle kurtaramadı.
* * *
Bir oldu-bittiye kapılarak Birinci Dünya Savaşı’na giren Osmanlı Devleti’nin başını ağrıtan cephelerden biri de, şüphesiz Irak Cephesiydi.
Koca Rus ordusunun yüklendiği Kafkas Cephesi’nde büyük sıkıntıların başgösterdiği aynı hengâmede, İngiliz kuvvetleri de 1 Kasım'da Irak Cephesi’nden Basra'ya yüklendi ve burayı 20 gün zarfında işgal etti.
Kànunî Sultan Süleyman zamanında Osmanlı idaresine girmiş olan Basra, yaklaşık dört asır (377 yıl) müddetle haricî saldırı ve tecavüzlerden daima mahfuz kaldı.
* * *
Basra'nın düşmesi, Osmanlı hükümetini ciddî şekilde sarstı.
Zuhûr eden tehlikenin aynı bölgedeki diğer merkezlere de sıçramaması için, güvenlik tedbirleri arttırıldı. Irak Cephesi’yle Sina (Filistin-Suriye) Cephesi’ne büyük tahşidat yapıldı.
Bu sayede, Şam, Bağdat, Musul, Kerkük, Halep gibi büyük şehirlerin işgali 3-4 sene kadar daha geciktirilmiş oldu.
Basra dışındaki diğer merkezlerin elden çıkması, savaşın bitmesine yakın zamanlarda ancak mümkün olabildi.
İlk koalisyon tecrübesi
Darbenin gölgesi ve darbe cuntasının baskısı altında yapılan genel seçimler, bir koalisyon hükümetini doğurdu. (21 Kasım 1961)
DP iktidarına son veren eli kanlı darbecilerin başı Gürsel, 10 gün kadar önce "İçinde bulunduğumuz zor şartları en iyi çözümleyecek kişi" diyerek, yeni hükümeti kurmakla İsmet Paşa’yı görevlendirdi.
Yeni kabine, 20 Kasım günü açıklandı ve hemen ardından güvenoyu hazırlığına başlandı.
2 Aralık'ta ise, güvenoylamasına, gidildi. Koalisyon kabinesi, 450 üyeli parlamentodan ancak 269 üyeden kabul oyu alabildi.
Şöyle veya böyle, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk kez bir koalisyon hükûmeti kurulmuş oldu.
AP-CHP ortaklığında kurulan bu hükümetin başına İsmet Paşa getirildi. Cuntacıların istediği yegâne kişi o idi.
Ne var ki, Kasım 1961 ile Ekim 1965 yılları arasında tam üç defa koalisyon hükümeti kurulup dağılmak durumunda kaldı.
Bu ilk koalisyonlu dönemin son aylarındaki hükûmet başkanlığını ise, partiler üstü konumda kabul edilen Senatör Suat Hayri Ürgüplü yaptı.
* * *
1961'de Yassıada duruşmaları sona erdi ve üç kıymetli devlet adamı idam edildi. Ve, bu kahredici atmosfer içinde, hemen bir ay sonra da genel seçimlere gidildi. 15 Ekim 1961'de yapılan seçimlerin neticesi partilerin üye sayısı itibariyle şöyle gerçekleşti:
Meclis:
CHP 173, AP 158, YTP 65, CKMP 54
Senato:
CHP 36, AP 71, YTP 27, CKMP 16
@salihoglulatif: Bu zamanın EN dehşetli hâl: EN fenâ işleri, "EN dindar" görünümlü adamlara yaptırırlar. Elması elmas, camı cam bildiğikleri halde, o kıymetdar elması, âdi cam parçalarına bilerek fedâ ettirirler.