1960’dan sonra sisteme girip uygulanmaya başlanan referandumların sayısının 6 olduğunu ve birinin “hayır”la sonuçlandığını hatırlatmıştık.
Bunun hikâyesini ayrıca anlatalım.
Demirel, Ecevit, Türkeş ve Erbakan başta olmak üzere 1980 öncesinin siyasetçilerine siyaset yasağı getiren geçici anayasa maddesi 6.9.1987’de yapılan halk oylamasında kılpayı farkla kalktıktan sonra, dönemin ANAP lideri ve Başbakanı Turgut Özal aynı yılın 29 Kasım’ında baskın seçime gitti, sandıktan yine birinci çıktı, ama ihtilâl yönetimince sadece icazetli üç partiye müsaade edilen 1983 seçiminde almış olduğu yüzde 45 oyu 36’ya indi.
Ertesi yıl, normal zamanı Mart-89 olan yerel seçimlerin öne çekilip Kasım-88’e alınmasını gündeme getirerek bu teklifi referandum konusu yaptı. Ve 25.9.88 günü gerçekleşen halk oylamasında seçmenin yüzde 65’i “hayır” oyu kullandı.
Demirel bu sonuçları şöyle yorumladı:
“87 ve 88 referandumları devlete karşı halkın galebesidir. 87 referandumunun aşılabilmesi büyük hadisedir. Devlet bütün gücüyle ortaya çıkmış, korkunun dağları beklediği bir Türkiye’de kendi getirdiğini reddettirmeye çalışıyor. (...) Ona rağmen referandumun aşılabilmesi, vicdanların tükenmediğinin işaretidir.
“88 referandumu ise, bu yanıltılmış toplumda sağduyunun hâlâ geniş çapta mevcut olduğunu göstermiştir. Adama diyorsunuz: ‘Bunu reddet. Mart’ta yapılacak seçimin Kasım’a alınmasını reddet.’ Niye reddedeyim? Benim menfaatime değil mi? Hayır, böyle değil. Sizi sıkıntılara sokan, bu hükümettir. Bunu reddedersen, hükümeti reddetmiş olursun. 100 kişiden 65 kişi bunu yaptı. Çok büyük hadisedir.” (Köprü, Mart-1989; İslam Demokrasi Laiklik, s. 288-9)
Adil Gür’ün “hatırlamadığı” bu yüzde 65’lik reddin ardından, 26 Mart 1989’da yapılan yerel seçimde ANAP’ın gerilemesi devam etti ve oyu yüzde 21.75’e düştü. Ve Demirel’in “Bir seçimlik ömrü ya var ya yok” dediği ANAP, gerçekten, 20 Ekim 1991’de yapılan seçimde 8 yıllık iktidarını kaybetti.
Bu süreçte, yüzde 0.3 farkla yasakları kaldıran 87 referandumu ile yüzde 65 “hayır” çıkan 88 referandumu, tarihî dönemeçlerdi.
Tuğrul Türkeş: % 49.9 seçim kazandırır, referandumu kaybettirir. Özal’ın düşüşü 87’de siyasî yasaklar referandumunu % 49.8’le kaybedince başladı.
Şahs-ı manevînin kale gibi sağlam ve dim dik ayakta olduğunu Kayseri’deki Orta Anadolu toplantısında da gördük. Bu şuur ve şevkle yola devam