Özetlemek gerekirse “Türkiye’nin bilgisi olmadan bölgede yaprak kıpırdamaz” deniliyordu. Adaletle hükmetmek şartıyla elbette böyle olması arzu edilir, ama Türkiye ve dünya gerçekleri bu iddiayı doğrular mı?

“Akıl, nazar almamış” tesbitini doğrularcasına en başta idareciler olmak üzere büyük ekseriyet teklif ve tavsiyelere kapalı olur. Biraz ısrar eden olursa “Aklın varsa kendine sakla” diyenlere de rastlanır. Buna rağmen bazı tecrübeli kişiler üşenmemiş ve başta idareciler olmak üzere herkese ibret ve ders verecek şekilde tavsiyelerde bulunmuşlar. 

Millî Eğitim eski Bakanlarından Ömer Dinçer, bir yazısında (Habertürk g., 20 Mart 2017) bu tavsiyeleri özetleyip hatırlatmış. Başta idareciler olmak üzere herkesin ve hepimizin ibret ve ders alması mümkün olan bu tesbitlerin bir kısmını Dinçer’in yazısından aktarmakta fayda var. İşte kulağa küpe diplomasi derslerinden bir özet:

“Ünlü Hint filozofu Beydeba, çok meşhur ‘Kelile ve Dimne’ adlı eserinde şöyle diyor: 

*Hiç kimsenin, başka bir çare bulabildiği halde kendisini tehlikeye atması doğru değildir. Akıllı kimse kavgayı en son çare olarak görür, bundan evvel elinden geldiğince yumuşaklık ve hile ile işe başlar. Denilmiştir ki: Zayıf ve hakir sayılan düşmanı küçümseme, özellikle çare bulabilir ve yardımcılar elde edebilir durumda ise.

*Akıllı ve asil insanlar, yaptıkları iyiliğe hiçbir karşılık aramazlar. İyiler arasında dostluk kurulması çabuk, bu dostluğun kesilmesi ağır ve güç olur. Bunun misali altın maşrapa örneğidir: Şayet bu maşrapa yarılsa veya kırılsa, bu kırılma zor, eski haline getirilmesi ise çabuk ve düzeltilmesi kolay olur. Kötüler arasındaki dostluğa gelince, kesilmesi çabuk, kurulması ise yavaş ve zor olur. Bunun da örneği, topraktan yapılan maşrapadır: Kırılması çabuk olur, en basit bir şeyle kırılır, fakat bir araya getirilip onarılması asla mümkün değildir.

“İmam-ı Maverdi’nin Nasihatü’l-Mülûk adını verdiği eserinden:

*Biliniz ki, tebaanızda ve nefsinizde olan kötü ahlâkla savaşmadan diğer milletlerden olan düşmanlarla savaşmanız iyi bir korunma değil aksine boşa zaman harcamaktır.

Ebu Mansur es-Sealibi ise Meliklerin Adabı adlı eserinde şöyle tavsiye eder:

*Delilsiz mücadeleye girişen, güçsüz güreşe atılan, silâhsız savaşa katılan... Yenilse, dövülse ve öldürülse suçlu kendisidir başkası değil! Biriyle mücadele etmek, dövüşmek ya da savaşmak durumunda kalırsan onun dayanağına bak. Kendi dayanağını araştırdığın, doğruluk ve yanlışlığını düşündüğün gibi... Onun gücünü kontrol et, kendi gücünün ne olduğunu bildiğin gibi...

Ebu’n Necib Şeyzeri’nin çok tanınan Nehcü’s Süluk adlı eserindeki öğüt de dikkate değer:

*Düşmanın hakkında hazırladığın tuzaktan kendini koru. Tıpkı düşmanın senin hakkında tertip ettiği tuzaklardan korunduğun gibi. Çünkü, çok kişi vardır ki, aldığı tedbirler kendisini korumasına engel olur da helâke düşmesine sebep olur ve kazdığı kuyuya kendisi düşer.

Yine Beydeba’dan ilginç bir benzetme:

*Gerçekten su uzun uzadıya kaynatılsa da, bu durum, üzerine döküldüğü takdirde ateşi söndürmesine engel olmaz.

Son sözü Hz. Ali’ye bırakalım. Malik bin Eşter’e yazdığı Emirname’den: Düşmanın tarafından sana teklif olunan barış, Allah’ın rızasına uygun ise katiyen reddetme, zira barışta askerine istirahat, sana endişeden rahat, ülken için de selâmet var. (Benim en çok ilgimi çeken tavsiye, ‘Düşmanın hakkında düşündüklerini yalnızken bile yüksek sesle söyleme’ oldu.)

Evet, tecrübe böyle demiş. Ders ve ibret alana ne mutlu.